Το χρονικό του Ολοκαυτώματος των Aνωγείων τον Aύγουστο του 1944

Φωτό από το Axortagos.gr

 Του Γιώργου Αεράκη*

.
Τον Ιούλιο του 1945, ένα σχεδόν χρόνο μετά την καταστροφή των Ανωγείων από τους Γερμανούς ναζιστές, ο Νίκος Καζαντζάκης θα επισκεφθεί τα Ανώγεια ως υπεύθυνος της Κεντρικής Επιτροπής για τη διαπίστωση των γερμανικών ωμοτήτων κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Κρήτη.
Στις σελίδες που θα αφιερώσει στα Ανώγεια διαβάζουμε: «Σήμερον από τας 940 οικίας των Ανωγείων δεν έχει απομείνει ούτε μία. Το νεόδμητον σχολείον ανετινάχθη, αι τρεις εκκλησίαι τας οποίας οι Γερμανοί είχον μεταβάλει εις στάβλους έχουν υποστεί ζημίας εκ των πέριξ ανατινάξεων».
Γιατί όμως τόσο μίσος των Γερμανών εναντίων των Ανωγειανών; Γιατί αυτή η μανία καταστροφής; Αξίζει τον κόπο να κάνουμε μια μικρή ιστορική αναδρομή.
Η καταβολή του φόρου αίματος αρχίζει για τους Ανωγειανούς από την πρώτη μέρα που οι Γερμανοί επιχειρούν να καταλάβουν την Ελλάδα. Οι Ανωγειανοί στρατιώτες θα αποτελέσουν επίλεκτη ομάδα του Τάγματος των Κρητών στα αλβανικά σύνορα και θα γράψουν σελίδες δόξας πολεμώντας εναντίον των Ιταλών φασιστών, το χειμώνα του 1940-1941. Το αίμα των πρώτων Ανωγειανών νεκρών ποτίζει τα χιονισμένα βουνά της Πίνδου.

ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
Τον Μάη του 1941 κατά τη διάρκεια της Μάχης της Κρήτης, οι Ανωγειανοί που βρέθηκαν στις πόλεις που έπεσαν οι κατακτητές, υπακούοντας στα κελεύσματα του αρχαίου προγόνου, θα αντισταθούν έως θανάτου. Στην περιοχή Λατζιμά του Ρεθέμνους και στην πόλη του Ηρακλείου το ανωγειανό αίμα ποτίζει την ανοιξιάτικη γη.
Μετά την κατάληψη της Κρήτης, οι Ανωγειανοί θα φιλοξενήσουν και θα βοηθήσουν με κάθε τρόπο τους Βρετανούς, Αυστραλούς και Νεοζηλανδούς υπερασπιστές του νησιού να φτάσουν στα νότια παράλια και από εκεί στη Μέση Ανατολή. Ορισμένοι δε από αυτούς θα τους συνοδεύσουν στο ταξίδι τους, ξαναγυρίζοντας όμως σύντομα για την οργάνωση σαμποτάζ.
Πολύ γρήγορα οι Ανωγειανοί θα συστήσουν ένοπλες ομάδες που θα στελεχωθούν με Ανωγειανούς και Ανωγειανές κάθε κοινωνικής τάξης και ηλικίας, με σκοπό την απώθηση του κατακτητή. Οι οργανώσεις αυτές ήταν η Εθνική Απελευθερωτική Οργάνωση (ΕΑΟ) “Ο Ψηλορείτης” και το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Σε όλη τη διάρκεια της κατοχής οι οργανώσεις αυτές θα δραστηριοποιηθούν στον ορεινό όγκο του Ψηλορείτη και στην περιοχή του Ηρακλείου.
Οι Γερμανοί θεωρώντας – όχι άδικα – τα Ανώγεια αντάρτικη φωλιά, θα απαγορεύσουν στους κατοίκους του χωριού να ανεβάζουν τα κοπάδια τους στο Πάνω Αόρι που ήταν απαγορευμένη ζώνη. Αυτό βέβαια δεν έγινε ποτέ σεβαστό από τους Ανωγειανούς, με αποτέλεσμα οι Γερμανοί να κάνουν συχνές επιδρομές, να..
αρπάζουν τα κοπάδια και να εκτελούν τους βοσκούς που τύχαινε να συναντήσουν. Αρκετοί θα πιαστούν αιχμάλωτοι και στη συνέχεια θα εξαφανιστούν.

Η ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΓΙΑΝΝΗ
Χιλιάδες χρόνια πριν, ο Δίας ζητούσε καταφύγιο και προστασία στον Ψηλορείτη προσπαθώντας να σωθεί από τον παιδοφάγο πατέρα του Κρόνο. Πριν έξι δεκαετίες η Νίδα, η Μύθια, τα Τσουνιά, τα Πετραδολάκια, η Κορακόπετρα, το Κορίτσι καθώς και κάθε μητάτο, θα γίνει φωλιά ανθρώπων που διψούν για ελευθερία και λημέρι κάθε καταδιωκόμενου.
Τον Φλεβάρη του 1944 οι Γερμανοί θα κυκλώσουν αιφνιδιαστικά τα Ανώγεια και θα συλλάβουν τον αρχηγό της Ομάδας “Ψηλορείτης”, Γιάννη Δραμουντάνη γνωστό σαν Στεφανογιάννη, χαρισματική φυσιογνωμία της τοπικής κοινωνίας που βρέθηκε μέσα στον κλοιό. Θα εκτελεστεί με συνοπτικές διαδικασίες, παρουσία της οικογένειάς του και ολόκληρου του χωριού. Στην αρχηγία θα τον διαδεχθεί με επιτυχία ο Μιχάλης Ξυλούρης (Χριστομιχάλης) ήρωας των Βαλκανικών και του Μικρασιατικού πολέμου.
Στις 27 Απριλίου του 1944 οι Βρετανοί αξιωματικοί συνεπικουρούμενοι από Κρητικούς αγωνιστές θα απαγάγουν λίγο έξω από το Ηράκλειο τον στρατηγό Φον Κράιπε, επιτυχία που άφησε άναυδη τη γερμανοκρατούμενη Ευρώπη. Οι απαγωγείς θα μεταφέρουν τον στρατηγό πού αλλού; στα Ανώγεια όπου θα περάσουν τη νύχτα. Ξημερώματα θα φυγαδευτούνε από ντόπιους οδηγούς στον Ψηλορείτη και από εκεί στα νότια παράλια για να πάνε με υποβρύχιο στη Μ. Ανατολή.

Ο ΛΟΧΙΑΣ ΤΩΝ SS
Στις 7 Αυγούστου 1944, ο Γερμανός λοχίας των SS Γιόζεφ Ολενχάρουερ, γνωστός σαν «Σήφης» συνοδευόμενος από ομάδα Γερμανών και Ιταλών στρατιωτών, θα έρθει στα Ανώγεια από το γειτονικό χωριό Γενί-Γκαβέ που είχε την έδρα του και θα συλλάβει 96 γυναικόπαιδα, με σκοπό να τα μεταφέρει στο Ρέθυμνο και από εκεί στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Γερμανίας.
Η εννεαμελής ομάδα του ΕΛΑΣ Ανωγείων υπό την αρχηγία του Μανόλη Μανουρά (Σμαϊλομανόλη) που παρακολουθεί από τους γύρω λόφους θα αιφνιδιάσει με την τόλμη της τον περιβόητο «Σήφη» και την ομάδα του και θα ελευθερώσει από τα χέρια τους τα γυναικόπαιδα. Οι Γερμανοϊταλοί σκοτώνονται ή αιχμαλωτίζονται.
Την επόμενη μέρα, στις 8 Αυγούστου, Ανωγειανοί αντάρτες, συνεπικουρούμενοι από Ρώσους κομάντος και υπό την αρχηγία του Βρετανού λοχαγού Στάνλεϋ Μοςς θα πραγματοποιήσουν το Σαμποτάζ της Δαμάστας όπως ονομάστηκε, επειδή πραγματοποιήθηκε πλησίον του ομώνυμου χωριού.
Με πρωτοφανή τόλμη θα εξουδετερώσουν τρία γερμανικά αυτοκίνητα καθώς και ένα τεθωρακισμένο που μετέφερε την αλληλογραφία του Γερμανικού Στρατηγείου Ηρακλείου στην Διοίκηση του Φρουρίου Κρήτης στα Χανιά. Ελάχιστοι Γερμανοί γλίτωσαν. Από την αντιστασιακή ομάδα θα σκοτωθεί ο Ρώσος υπολοχαγός Βάνια και θα τραυματιστεί βαρύτατα ο Νταμπακομανόλης.
Μετά και από αυτό, οι Γερμανοί αποφασίζουν να χαλάσουν την αντάρτικη φωλιά που λέγεται Ανώγεια. Ο φρούραρχος Κρήτης σπεύδει θα εκδώσει την παρακάτω διαταγή: «Επειδή η πόλις των Ανωγείων είναι κέντρο της αγγλικής κατασκοπείας εν Κρήτη και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν τον φόνο του λοχίου φρουράρχου Γενί-Γκαβέ και της υπ’ αυτών φρουράς και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το σαμποτάζ της Δαμάστας, επειδή εις Ανώγεια ευρίσκουν άσυλον και προστασίαν οι αντάρται των διαφόρων ομάδων αντιστάσεως και επειδή εκ των Ανωγείων διήλθον και οι απαγωγείς με τον στρατηγόν Φον Κράιπε χρησιμοποιήσαντες ως σταθμόν διαμετακομιδής τα Ανώγεια, διατάσσωμεν την ισοπέδωσιν τούτων και την εκτέλεσιν παντός άρρενος Ανωγειανού όστις ήθελεν ευρεθεί εντός του χωρίου και πέριξ αυτού εις απόστασιν ενός χιλιομέτρου».

Χανιά 13 Αυγούστου 1944
Ο Στρατηγός Διοικητής Φρουρίου Κρήτης, Χάινριχ Μίλλερ”.



«ΕΠΕΙΔΗ»
Ποτέ κατά την ταπεινή μου γνώμη τόσες λίγες γραμμές, που περιέχουν πέντε «επειδή» γραμμένες μάλιστα από τον κατακτητή, δεν απέδωσαν καλύτερα την Ιστορία των Ανωγείων κατά την περίοδο ‘41- ‘44.
Ξημερώματα της 13ης Αυγούστου 1944, σαν σήμερα πριν από 61 χρόνια, εκατοντάδες Γερμανοί στρατιώτες θα κυκλώσουν τα Ανώγεια. Με την υποστήριξη του πυροβολικού τους, θα αρχίσουν το καταστροφικό τους έργο.
Όσοι Ανωγειανοί – κυρίως γέροντες – βρέθηκαν εντός του κλοιού θα εκτελεστούν μαζί τις γυναίκες που δεν θέλησαν να εγκαταλείψουν τις πατρογονικές εστίες. Για 23 μέρες θα ανατινάζουν ένα-ένα τα 940 σπίτια του χωριού. Πριν επιδοθούν στο άθλιο έργο τους, θα λεηλατήσουν τις περιουσίες των Ανωγειανών.
Για τρίτη φορά στην Ιστορία τους οι Ανωγειανοί θα πάρουν το δρόμο της προσφυγιάς. Το 1822 ο Σερίφ Πασσάς και το 1867 ο Ρεσίτ Πασσάς θα πυρπολήσουν το χωριό αφανίζοντας ανθρώπους και περιουσίες, ζητώντας έτσι να τιμωρήσουν τους κατοίκους του για το αδούλωτο φρόνημά τους, παρόντες πάντα στα εθνικά προσκλητήρια.


«ΤΣ΄ ΑΙΓΥΠΤΟΥ ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ»…
Όταν μετά από μήνες οι Ανωγειανοί θα επιστρέψουν στο χωριό τους, από το Ηράκλειο και τα χωριά του Μυλοποτάμου που είχαν καταφύγει, η Ειρήνη Αναγνωστάκη αντικρίζοντας τα χαλάσματα, σαν σύγχρονη Εκάβη στο μοιρολόγι της θα πει πολύ παραστατικά:
” Ηρθαν τσ’ Αιγύπτου τα πουλιά για να παραθερίσουν, στ’ Ανώγεια δεν εβρήκανε τοίχους, φωλιά να χτίσουν”.
Μετά την απελευθέρωση το ελληνικό κράτος, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης θα απονείμει στα Ανώγεια τον Πολεμικό Σταυρό Πρώτης Τάξεως – ο οποίος αποτελεί και τη μεγαλύτερη διάκριση – και συγχρόνως θα ανακηρύξει την κοινότητα σε Δήμο. “.. δια τας καταστροφάς ας υπέστη κατά την περίοδο της γερμανοϊταλικής κατοχής, των κατοίκων επιδειξάντων αξιοθαύμαστον διαγωγή, αντοχήν απαράμιλον, και ηρωισμό μέχρις αυτοθυσίας”.

127 ΝΕΚΡΟΙ
Συνολικά οι νεκροί Ανωγειανοί του Αλβανικού Πολέμου και της κατοχής θα φτάσουν τους 127. Στην συλλογική ιστορική μνήμη του λαού μας τα Ανώγεια θα πάρουν τη θέση που τους αξίζει δίπλα στο Μεσολόγγι, τα Καλάβρυτα, το Αρκάδι, την Κάνδανο και τόσους άλλους μαρτυρικούς τόπους.
Σήμερα, τα Ανώγεια εορτάζουν την 61η επέτειο του Ολοκαυτώματός τους και οι Ανωγειανοί θυμούνται και τιμούν όλες και όλους, γυναίκες και άνδρες που θυσιάστηκαν για την Ελευθερία, την Ειρήνη, τη Δημοκρατία και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου.
Εμείς οι απόγονοί τους σε μια πρωτοφανή για τη χώρα μας σε διάρκεια ειρηνική περίοδο, ας προσπαθήσουμε να τους μοιάσουμε. Η αντρειά του καθενός μας μετριέται καθημερινά με τον αγώνα που δίνουμε για την ευημερία του τόπου μας, τον σεβασμό και την ανοχή απέναντι στο διπλανό μας.
Αιωνία η μνήμη των νεκρών μας!
*Το κείμενο βασίζεται στην ομιλία του συγγραφέα, στην εκδήλωση για την επέτειο του ολοκαυτώματος των Ανωγείων που έγινε στις 13 Αυγούστου 2005.

Πηγή: ΔΙΚΤΥΟ ΜΑΡΤΥΡΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ ΚΑΙ ΧΩΡΙΩΝ

Related Articles :