Σαμιώτικο κρασί στο λιμάνι του Πυθαγόρα, αρχοντιά και ρομαντζάδα στο Βαθύ, θέα θάλασσα και τα καλύτερα ηλιοβασιλέματα στο Καρλόβασι... Η Σάμος του Πολυκράτη ξαναγράφει την ιστορία της, παρασύροντάς σε στους δικούς της μεθυστικούς ρυθμούς!

Γενέτειρα του μαθηματικού Πυθαγόρα και του αστροφυσικού Αρίσταρχου, το κοντινότερο στα μικρασιατικά παράλια νησί σε μεθά! Οχι μόνο με το φημισμένο κρασί του, αλλά και με τη μνημειώδη του βλάστησή!

Στη γραφική παραλία του Κοκκαρίου.

Αν και δέχτηκε, ουκ ολίγες φορές, τα χτυπήματα της πύρινης λαίλαπας -με τελευταίο αυτό του 2000- παραμένει ένας τόπος ειδυλλιακός. Οι δύο μεγάλοι ορεινοί του όγκοι, ο βραχώδης Κέρκης ή Κερκετεύς στο δυτικό άκρο και η κατάφυτη Αμπελος ή Καρβούνης στο βόρειο κομμάτι του, αναφέρονται ως τα πιο ψηλά βουνά του Αιγαίου. Βρίθουν από περιπατητικές διαδρομές και είναι ιδανικά για ποικίλες φυσιολατρικές εξορμήσεις στα φαράγγια, στους χείμαρρους, στις ανήλιαγες σπηλιές τους... Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, πως χάρη στα πολλά τρεχούμενα νερά και τα μεγάλα ποσοστά υγρασίας που παρουσιάζει η Σάμος σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της, κάποιοι της προσδίδουν το παρατσούκλι «ζούγκλα»!

Λόγω της εξαιρετικής γεωγραφικής της θέσης -σταυροδρόμι για Ελλάδα και Ανατολή, Εύξεινο Πόντο, Αίγυπτο και Ανατολική Μεσόγειο-, αποτέλεσε «μήλον της έριδος» για Ρωμαίους, Ενετούς, Γενουάτες και Οθωμανούς. Το στίγμα όλων αποτυπώνεται στα διασωθέντα μνημεία, στους διάσπαρτους αρχαιολογικούς χώρους και στα εκθέματα μιας πλειάδας μουσείων που προβάλλουν το παρελθόν πίσω από καλοστημένες, γυάλινες προθήκες. Μύθοι, πραγματικότητες, φιλόσοφοι και ήρωες του '21 οδηγούν τα βήματά σας και, το ξακουστό σαμιώτικο κρασί -το δώρο του θεού Διονύσου στους Σαμίους-, συνοδεύει γευστικά την κάθε σας εξόρμηση.

Από τα παράλια, στις δαντελωτές ακτές με τους γραφικούς όρμους και τα πεντακάθαρα νερά, ως τους παραδοσιακούς οικισμούς, τους γαντζωμένους στις ορεινές πλαγιές, με την αρχοντική λάμψη. Ολα τα έχει ο μπαξές. Οικισμούς που θυμίζουν ηπειρωτική Ελλάδα, ψαροχώρια και νησιά με γαλαζοπράσινα νερά, εύφορους κάμπους και αρχαιολογικούς χώρους αφιερωμένους στην Ηρα...

Το άγαλμα του Πυθαγόρα, με το περίφημο Θεώρημα, δεσπόζει στο λιμάνι.

Το φως του Πυθαγόρα «καίει» άσβεστο στο ομώνυμο, κοσμοπολίτικο λιμάνι, το Βαθύ και το Κοκκάρι είναι οι ασυναγώνιστοι πρωταγωνιστές της βόρεια ακτής, οι οικογένειες επιλέγουν τον ακόμα «παρθένο» Μαραθόκαμπο και το Καρλόβασι διατηρεί τους δικούς του φανατικούς επισκέπτες.

Από άποψη παραλιών, Σεϊτάνι και Κέρβελη, Ψιλή Αμμος και Ποτοκάκι φιγουράρουν στον χάρτη δροσιάς των απαιτητικών, παρέα με χίλιες δύο ερημικές ή άκρως οργανωμένες παραλίες. Η Σάμος, το νησί με τα χίλια πρόσωπα, είναι ένας προορισμός με ιδιαίτερο χαρακτήρα που αναβλύζει μοσχοβολιστό κρασί και μαγεύει με την αμέριστη φιλοξενία των κατοίκων του? πάντα, με θέα στο Αιγαίο!

Από τον Πολυκράτη έως τον Σοφούλη
Η χρυσή εποχή του νησιού σημειώνεται επί τυραννίας του Πολυκράτη (6ο π.Χ. αι.), οπότε αποτελεί κέντρο γραμμάτων, τεχνών και επιστημών. Βασικοί εκπρόσωποί της ο μαθηματικός Πυθαγόρας, ο φιλόσοφος Μέλισσος, ο αστρονόμος Αρίσταρχος κ.ά. Τότε ανεγέρθησαν και τα σημαντικότερα αρχαιολογικά μνημεία του σήμερα, το Ευπαλίνειο όρυγμα και ο ναός της Ηρας.

Σε όλη τη μεσαιωνική περίοδο το νησί δοκιμάζεται από τις συνεχείς λεηλασίες των Σαρακηνών. Μετά τον 13ο αιώνα κυριεύεται από τους Φράγκους και εν συνεχεία από τους Βυζαντινούς, ενώ το 1413 περιέρχεται στην κυριαρχία των Γενουατών της Χίου.

Για να φτάσεις στους καταρράκτες πρέπει να... κοπιάσεις.

Μετά την Αλωση, πολλοί Σάμιοι αναζητούν την ασφάλεια στο γειτονικό νησί και για σχεδόν 100 χρόνια η γη ερημώνει. Ελάχιστοι παραμένουν εδώ, ζώντας όπως όπως, καλλιεργώντας κυρίως τη γη. Ολα αυτά μέχρι το 1552, οπότε τίθεται υπό την προστασία του Τούρκου ναυάρχου Κιλίτζ Αλή Πασά, ο οποίος παίρνει την άδεια της Πόλης να εποικίσει το νησί και με φιρμάνι εξασφαλίζει ιδιαίτερα προνόμια για τους χριστιανούς.

Τότε είναι που η Σάμος αποκτά τη φυσιογνωμία του σήμερα, με δεκάδες «διωγμένους» να την προτιμούν για μια νέα αρχή, καθιστώντας κάθε χωριό μια μικρή ελλαδική κοινότητα, με δικά της έθιμα, ασχολίες, αρχιτεκτονική? μια νέα κοινωνία ανθρώπων που γράφουν τη νεότερη σαμιώτικη ιστορία.

Πανοραμική άποψη του Βαθέος

Οι πρώτοι οικισμοί είναι γεγονός -Μύλοι, Μυτιληνιοί, Αρβανίτες, Πύργος, Μαραθόκαμπος, Χώρα, Ανω Βαθύ-, χτίζονται σε υψώματα, προς αποφυγή τυχόν πειρατικών επιδρομών. Ο Πλάτανος εποικείται από Ευβοείς, η Καστανιά από Ηπειρώτες, ο Πύργος ονομάζεται έτσι από τον πρώτο του κάτοικο ο οποίος καταγόταν απ' τον Πύργο Ηλείας κ.ο.κ.

Μετά τα μέσα του 18ου αιώνα και μέχρι τις αρχές του 19ου, η Σάμος «σείεται» από κοινωνικοπολιτικές συγκρούσεις. Τον Απρίλιο του 1821 ελευθερώνεται, όμως δυστυχώς, το Πρωτόκολλο του Λονδίνου (1830) την αφήνει εκτός Ελληνικού Κράτους. Παρ' όλα αυτά, ο Σουλτάνος υποχρεώνεται να παραχωρήσει αυτόνομο καθεστώς Ηγεμονίας (1832), με ηγεμόνα Ελληνα Ορθόδοξο. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, το νησί ακμάζει ξανά, το εμπόριο αναπτύσσεται, οικοδομούνται δημόσια κτίρια, καταρτίζονται νόμοι.

Ο περίφημος Κούρος στο Αρχαιολογικό Μουσείο

Η Σαμιακή Ηγεμονία διαρκεί ως το 1912, οπότε ακολουθεί η επανάσταση, με ηγέτη τον Βαθιώτη Θεμιστοκλή Σοφούλη, που κατέλυσε το Ηγεμονικό καθεστώς και κήρυξε την ένωση της Σάμου με την Ελλάδα, στις 11 Νοεμβρίου 1912.

Η ονομασία
Η αρχαιότερη ονομασία της Σάμου είναι «Παρθενία» και αφορμή ήταν ο ποταμός Παρθένος, η «μαγική» τοποθεσία οπού λουζόταν, σύμφωνα με τη μυθολογία, η Ηρα. Εκ των υστέρων μετονομάστηκε σε Δόρυσσα και Ανθεμις λόγω των πολλών και ασύγκριτων σε ομορφιά λουλουδιών της, Μελάμφυλλος και Δρυούσα, Κυπαρισσία, Φυλλάς και Ιμβρασσία, χάρη στη μοναδική της χλωρίδα, ενώ το όνομα Στεφάνη προέρχεται από το σχήμα της. Επιπροσθέτως, σύμφωνα, με την ιωνική διάλεκτο, με τη λέξη «σαμά» υποδηλωνόταν το ύψος, το οποίο χαρακτηρίζει το νησί της Σάμου. Η παράδοση λέει ότι ο πρώτος κάτοικός της, ο Αγκαίος, προερχόταν από τη Σάμη της Κεφαλονιάς, ενώ η κόρη του ονομαζόταν προς τιμή του προσφιλούς του μέρους, Σάμος!

Ο Θεμιστοκλής Σοφούλης.

Μουσεία

Αρχαιολογικό Μουσείο Σάμου
Το μουσείο στεγάζεται σε δυο κτίρια, το παλιό, το «Πασχάλειο Αρχαιοφυλάκειον» που χτίσθηκε το 1912 και το νέο μουσείο, τη Γλυπτοθήκη, η οποία εγκαινιάστηκε το 1987. Στη Γλυπτοθήκη βρίσκεται μεταξύ άλλων ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα της αρχαϊκής πλαστικής, ο κολοσσιαίος Κούρος της Σάμου, ο οποίος κατασκευάστηκε το 580 π.Χ. από ντόπιο μάρμαρο και έχει ύψος 4,75 μ. Στο παλιό κτίριο μπορεί να δει κανείς εξαίσια δείγματα κεραμικής, μικροτεχνίας, νομισμάτων, από τους αρχαϊκούς χρόνους έως την ύστερη αρχαιότητα (ανοιχτό καθημερινά, εκτός Δευτέρας, από τις 8:30 π.μ. έως τις 3:00 μ.μ.).

Το Ευπαλίνειο Ορυγμα .

Ιστορικές συλλογές
Η βυζαντινή-εκκλησιαστική συλλογή εντός του μητροπολιτικού μεγάρου εκθέτει έργα αργυροχρυσοχοΐας και χρυσοκεντητικής, εικόνες και χειρόγραφα, ευαγγέλια, ιερά σκεύη, σταυρούς και άμφια. Για τους λάτρεις της νεότερης ιστορίας, η δημοτική πινακοθήκη του ανακαινισμένου δημαρχιακού μεγάρου φιλοξενεί σε μια αίθουσα σπάνια έργα και σημαντικά κειμήλια της ιστορίας του νησιού, από το 1821 έως τα νεότερα χρόνια.

Βαθύ: Σύγχρονη πρωτεύουσα, ναυτικό κέντρο
Η πρωτεύουσα και κυριότερο λιμάνι του νησιού, αναπτύσσεται αμφιθεατρικά στο βορειοανατολικό τμήμα του, στην αγκαλιά του καταπράσινου λόφου που σχηματίζουν τα βουνά Θείος και Μπαϊρακτάρης. Αυτή του η θέση, μέσα στον προφυλαγμένο από τους πειρατές όρμο, του χάρισε το όνομά του.

Η πλατεία Πυθαγόρα.

Παλιά, η περιοχή ονομαζόταν Γιαλός και μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, φιλοξενούσε μόνο μερικές αποθήκες εμπόρων. Πλέον, η σύγχρονη πόλη, Λιμήν Βαθέως ή Κάτω Βαθύ, αποτελεί έναν από τους νεότερους οικισμούς, αφού αναπτύχτηκε μετά το 1852 και την ανακήρυξή του σε πρωτεύουσα. Μόλις 6 χρόνια αργότερα μετονομάστηκε σε Σάμο.

Γύρω από την πολύβουη προκυμαία, η αύρα της αριστοκρατίας διαφαίνεται στα πανέμορφα νεοκλασικά, πολλά εκ των οποίων στεγάζουν δημόσιες υπηρεσίες. Το Αρχαιολογικό και Εκκλησιαστικό μουσείο αποτελούν τα πιο δημοφιλή αξιοθέατα του λιμανιού ενώ, ο πεζόδρομος της αγοράς, προσφέρει τοπικά εδέσματα εν αφθονία... Πευκόμελο, βότανα, κρασί και λάδι είναι τα βασικά σαμιώτικα προϊόντα που δεν πρέπει να λείπουν από κανένα καλάθι.

Το Βαθύ από μακριά

Βέβαια, από ένα καθώς πρέπει αστικό-εμπορικό κέντρο δεν θα μπορούσε να λείπει το αδιαμφισβήτητο σημείο συνάντησης, ούτε κι ο πνεύμονας πρασίνου - τόπος χαλάρωσης κατοίκων και επισκεπτών. Ο λόγος για την πλατεία Πυθαγόρα με το περίφημο μαρμάρινο λιοντάρι και το Δημοτικό Κήπο. Ολα αυτά, δίπλα στη θάλασσα.

Ανηφορίζοντας τα στενά σοκάκια, η αίσθηση αλλάζει καθώς βήμα βήμα εισέρχεστε, στο Ανω Βαθύ. Το παλιό, διατηρητέο χωριό διασώζει την πρότερη μορφή του και χαρίζει περιπάτους βγαλμένους από τα παλιά... Κεραμοσκεπές και σαχνισιά, φεγγίτες και ξυλόγλυπτες πόρτες, εναλλάσσονται παντού στο διάβα σας.

Τα πολυκράτεια τείχη. Οι άνθρωποι, τα μνημειώδη έργα που άφησαν πίσω τους και η μεικτή αρχιτεκτονική της Σάμου συνιστούν το πολυδιάστατο ιστορικό μονοπάτι του νησιού.

Θαυμάστε τα περίτεχνα σκαλίσματα στα παλιά διώροφα σπίτια, σε έναν τόπο οπού ο χρόνος φαίνεται να έχει σταματήσει. Κάντε μια στάση στο μεταβυζαντινό εκκλησάκι του Aϊ-Γιαννάκη (χρονολογείται το 1799) ή ξετρυπώστε κάποιον από τους παραδοσιακούς καφενέδες που ακόμα «διδάσκουν» την τέχνη του ελληνικού καφέ...

Επειτα, στραφείτε 2 χλμ. ανατολικά, στην καταπράσινη κοιλάδα της Βλαμαρής, για να δείτε από κοντά το θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο της Μονής Αγίας Ζώνης ή, εναλλακτικά, για ακόμα πιο εντυπωσιακή θέα, αναζητήστε τη Μονή Ζωοδόχου Πηγής, μετά άλλα 5 χλμ. Το εκκλησάκι φημίζεται για το επίχρυσο τέμπλο και την εικόνα της Παναγιάς αλλά, ακόμα περισσότερο, για το πανοραμικό θέαμα που προσφέρει στους προσκυνητές. Ψηλά, από τη χερσόνησο που καταλήγει στο Ακρωτήρι Πράσο, το βλέμμα ταξιδεύει μέχρι τη Χίο και τα γειτονικά μικρασιατικά παράλια...

Μέσα στα καλντερίμια του και στο λιμάνι· εικόνες από μια πόλη με πολλές διαφορετικές όψεις.

Η πορεία σας δεν χρειάζεται να σταματήσει εδώ. Ανατολικά από το Παλαιόκαστρο κι απέναντι από τις τουρκικές ακτές βρίσκονται οι παραλίες Κέρβελη και Ψιλή Αμμος. Ο γραφικός βοτσαλωτός κολπίσκος με τα αρμυρίκια είναι κατάλληλος για ψαροτούφεκο, ενώ η Ψιλή Αμμος αποτελεί μία από τις πλέον οργανωμένες του νησιού, με αβαθή νερά, που την καθιστούν ιδανική για παιδιά.

Διαμονή

Το «HOTEL SAMOS» (Θεμ. Σοφούλη 11, τηλ.: 22730 28377,www.samoshotel.gr ) προσφέρει σύγχρονες ανέσεις και υπηρεσίες υψηλού επιπέδου, σε ένα οικείο και φιλικό περιβάλλον, σε κεντρικό σημείο της πόλης.. Μέσα στο Βαθύ βρίσκεται και το εξαιρετικό ξενοδοχείο «ΒΙΡΓΙΝΙΑ» (Βλαμαρής 39, τηλ.: 22730 27819, www.virginia-hotel-samos.com ) με μεγάλο ατού τη ζεστή ατμόσφαιρα, την εμπειρία του προσωπικού αλλά και τις πλούσιες ανέσεις και παροχές.

Λίγο έξω από το Βαθύ, το «KERVELI VILLAGE HOTEL» (Κέρβελη, τηλ.: 22730 23006, www.kerveli.pro-samos.com ) εντυπωσιάζει με την πολυτέλεια των χώρων του, τη διαρρύθμιση του συγκροτήματος αλλά και το σαγηνευτικό φυσικό περιβάλλον. Το «HOTEL AEOLIS» (Θ. Σοφούλη 33, τηλ.: 22730 28904,-5,-6, www.aeolis.gr ) θα ικανοποιήσει στο έπακρο τις απαιτήσεις σας ενώ διαθέτει και δωμάτια κατάλληλα για οικογένειες. Περίπου δέκα χλμ. από το Βαθύ, στη μεγάλη παραλία του Κοκκαρίου, θα μείνετε στο «KOKKARI BEACH HOTEL» (Κοκκάρι, τηλ.: 22730 92238, www.kokkaribeach.com ) με 60 δωμάτια και σουίτες, ενώ τις εντυπώσεις κερδίζουν και οι πελώριοι φοίνικες στον περιβάλλοντα χώρο του ξενοδοχείου.

Φαγητό
Στο εστιατόριο του «HOTEL SAMOS» (Θεμ. Σοφούλη 11, τηλ.: 22730 28377, www.samoshotel.gr ) θα απολαύσετε σύγχρονη μεσογειακή κουζίνα, με πιάτα που στηρίζονται σε ντόπια υλικά εγγυημένης ποιότητας. Στο οικογενειακό ουζερί «ΖΕΝ» (τηλ.: 22730 80983) θα δοκιμάσετε εξαιρετικό ψάρι και μεζέδες θαλασσινών, με συνοδεία καλού ντόπιου κρασιού.

Κοκκάρι: Ενα «κυκλαδίτικο» ψαροχώρι
Ψαρόβαρκες, πικροδάφνες, καταγάλανα νερά. 10 χλμ. βορειοδυτικά της πρωτεύουσας το πράσινο συνδυάζεται με τις απέραντες αμμουδιές και ο πανέμορφος οικισμός που πήρε το όνομά του από την παραγωγή άφθονων μικρών κρεμμυδιών, ανάγεται σε καλοκαιρινό προορισμό.

Η φήμη του μάλιστα ως ένας από τα πέντε καλύτερα σημεία για windsurfing στην Ελλάδα, σε συνδυασμό τις ανεπτυγμένες τουριστικές υποδομές, το καθιστούν το τρίτο μεγαλύτερο τουριστικό θέρετρο της Σάμου. Μες στο χωριό, τα ήσυχα καλντερίμια με τις ανθισμένες αυλές εντείνουν την εντύπωση πως βρίσκεσαι σε κυκλαδίτικο νησί, ενώ στο κατάμεστο από ταβερνάκια λιμάνι, παραδίνεσαι σώμα και πνεύμα στην αύρα της θάλασσας.

Οι μεζέδες σερβίρονται πάνω στο κύμα και συ, με θέα στα «δύο αδέλφια» (τους δίδυμους φυσικούς κάβους - φύλακες της ακροθαλασσιάς), απολαμβάνεις τα καλούδια της σαμιώτικης κουζίνας.

Το Κοκκάρι τη νύχτα.

Αν στρέψεις το βλέμμα, τα βλέπεις. Σε απόσταση αναπνοής, τα πεύκα βυθίζονται στη θάλασσα και στους πίσω από τους πανέμορφους κολπίσκους, οι οργανωμένες παραλίες Τσαμαδού και Λεμονάκια μαγνητίζουν χιλιάδες παραθεριστές.

Φυσιολατρικών εξορμήσεων συνέχεια, δυο χιλιόμετρα έξω απ' το Κοκκάρι, όπου οι ταμπέλες καταδεικνύουν την πηγή «Μάνα», μία από τις αρχαιότερες του νησιού. Γύρω από αυτήν φύεται και η ξακουστή σαμιώτικη ορχιδέα. Τα τρεχούμενα νερά, τα αιωνόβια πλατάνια, τα ερείπια του ναού του Ασκληπιού, αλλά και το πανηγύρι του Αγίου Παντελεήμονα που στήνεται στα τέλη Ιουλίου προσελκύουν επισκέπτες από όλη τη Σάμο!

Γραφικό λιθόστρωτο καλντερίμι στους Βουρλιώτες.

Βουρλιώτες: Η Μικρασία της Σάμου
Συνεχίζεις δυτικά. «Στοχεύεις» στη μαγευτική ενδοχώρα του όρους Αμπέλου. Πάνω από τα παραθαλάσσια Αυλάκια, μες στους αμπελώνες, τις ελιές και τα κυπαρίσσια, ορθώνονται οι Βουρλιώτες.

Χτισμένοι στα τέλη του 16ου αι. από Μικρασιάτες πρόσφυγες που μετοίκησαν εκεί από τα Βουρλά, αποτελούν τη δεύτερη κατοικία τους, καθώς επέλεξαν να αφήσουν τα παράλια και να αναζητήσουν την ασφάλεια, στο υψόμετρο των 310 μ. Σύμφωνα με την παράδοση, οι πρώτοι οικιστές του Παλαιοχωρίου διάλεξαν τη σημερινή, πιο υψηλή τοποθεσία για να γλιτώσουν απ' τους πειρατές, που εκείνη την εποχή λυμαίνονταν τα παράλια.

Η κατάφυτη Αμπελος μοσχομυρίζει σταφύλι...

Οι μικρασιάτικες επιρροές είναι εμφανείς όχι μόνο στο όνομα αλλά και στην αρχιτεκτονική του χωριού, με τα σπίτια να είναι «κολλημένα» το ένα πάνω στ' άλλο, με τα χαρακτηριστικά, γαλαζοπράσινα παραθυρόφυλλα και τα ασβεστωμένα σκαλοπάτια.

Παλιά μπακάλικα κρύβονται πίσω από χρωματιστές αυλόπορτες, ενώ σημείο αναφοράς είναι, ως είθισται, η κεντρική πλατεία του χωριού. Φυσικά, οι κάτοικοί του ασχολούνται (με τι άλλο;) με την καλλιέργεια του περίφημου σαμιώτικου κρασιού. Αν δεν πιστεύεις, δες... o μικρός αλλά εύφορος κάμπος, ξεδιπλώνεται μπροστά σου, βόρεια του χωριού!

Νοτιοανατολικά θα συνεχίσεις για άλλα 20 χλμ. αν θες να συναντήσεις το ιστορικό μοναστήρι της Παναγιάς της Βροντιανής, με τη σπάνια συλλογή βυζαντινών εικόνων. Η παλαιότερη μονή της Σάμου, σε υψόμετρο 450 μ., λέγεται πως χτίστηκε το 1566, πάνω στα ερείπια αρχαιότερου ναού. Πιστεύεται δε πως πήρε το όνομά της από τις... βροντές που συνήθως συνοδεύουν τη γιορτή της - στις αρχές του Σεπτέμβρη, παρέα με τα πρωτοβρόχια...

Αν έχεις... όρεξη, διάβαινε! Στα 5 χλμ. νότια συναντάς τα ερείπια του κάστρου του Λαζάρου (τις οχυρώσεις του 7ου αι. ενάντια στις αραβικές επιδρομές), ενώ, ονομαστό είναι και το κάστρο της Λουλούδας, 3 χλμ. βορειοανατολικά.

Fast Info

Το έθιμο της γιορτής

Στα πανηγύρια, στις χαρές και στους γάμους, οι Σαμιώτες μοιράζουν τη Γιορτή. Πρόκειται για ένα από τα παλαιότερα έθιμα, με ρίζες από τη Μικρά Ασία, που αναβιώνει κάθε χρόνο, τη νύχτα της 22ης Αυγούστου και είναι αφιερωμένο στη Θεοτόκο. Μέσα σε τεράστια καζάνια, οι εμπειρότεροι (κυρίως άνδρες) μαγειρεύουν γίδινο κρέας με σιτάρι και κρεμμύδια καθ' όλη τη διάρκεια της νύχτας. Την επομένη, στις 23 Αυγούστου, η Γιορτή προσφέρεται σε όλους τους παρευρισκομένους. Το ίδιο γίνεται και στη γιορτή άλλων αγίων, σε διάφορα μέρη του νησιού.

Μανωλάτες: Μπαλκόνι στο Αιγαίο
Η φήμη του ολοένα και μεγαλώνει κι από εκεί που στα ολάνθιστα σοκάκια οι περαστικοί ήταν λιγοστοί, σήμερα, τα βήματα του τουρισμού που ακούς είναι αλματώδη!

Η πέτρα κυριαρχεί στις Μανωλάτες.

Ο ορεινός οικισμός που πήρε το όνομά του από την πρώτη οικογένεια που μετοίκησε σε αυτόν φανερώνεται μετά από 6 χιλιόμετρα φιδογυριστού δρόμου, σκαρφαλωμένος στην κατάφυτη πλαγιά του όρους Αμπέλου. Αν είσαι λάτρης της πεζοπορίας, μπορείς να ακολουθήσεις το παλιό μονοπάτι από τον παραλιακό Αγιο Κωνσταντίνο ως τους Μανωλάτες. Οπως και να 'χει, και εντός οικισμού θα χρειαστεί να περπατήσεις, καθώς στα καλντερίμια η πρόσβαση με το αυτοκίνητο απαγορεύεται. Το παίρνεις απόφαση και ξεκινάς το σεργιάνι... Τα ξασπρισμένα σοκάκια οδηγούν σε μια μαρμάρινη κρήνη, σε γραφικά νοικοκυριά και παραδοσιακά ταβερνάκια που σερβίρουν χύμα κρασί με θέα τη θάλασσα.

Οι περίπου 100 μόνιμοι κάτοικοι ασχολούνται και αυτοί με την αμπελοκαλλιέργεια, μα δεν στέκονται εκεί. Οι καλλιτεχνικές πτυχές της προσωπικότητάς τους αντικατοπτρίζονται στα λιγοστά τουριστικά μαγαζιά, κεραμοποιεία και άλλα εργαστήρια, που αναβιώνουν τέχνες ξεχασμένες. Η ενασχόληση με την αγιογραφία, τον αργαλειό, ακόμα και την κατασκευή κοσμημάτων, σε τούτα τα στενά, διατηρούν αναλλοίωτη την τοπική παράδοση. Ισως (και) γι' αυτό, πολλοί ξένοι -Ελληνες και αλλοδαποί- να επέλεξαν τους Μανωλάτες ως μόνιμη κατοικία τους (πέρα από τον κουκλίστικο περίγυρο!).

Εικόνες από το Μουσείο Σαμιακού Οίνου.

Αμπελος: Εκεί που αναβλύζει ο οίνος ο εκλεκτός
Στους πρόποδες του ομώνυμου όρους, με θέα στον κόλπο της Σμύρνης, το πρώην χωριό Νενέδες αποτινάζει την πρότερη ονομασία του και «υιοθετεί» αυτή του βουνού και του αμπελιού. Φυσικό επακόλουθο, καθώς αποτελεί έναν κατεξοχήν γεωργικό οικισμό, με ελαιόδεντρα, καστανιές και οπωροφόρα, μα κυρίως με τα ξακουστά αμπέλια του φημισμένου μοσχάτου. Εδώ συμβαίνει και το εξής παράδοξο. Παρότι από την Αμπελο έφυγαν πολλοί μετανάστες (κυρίως προς την Αμερική) στις αρχές του 20ού αιώνα, ο πληθυσμός του χωριού διατηρήθηκε σε υψηλά επίπεδα. Σήμερα, με περίπου 300 κατοίκους, αποτελεί ένα ολοζώντανο χωριό. Γραφικά ταβερνάκια σερβίρουν παραδοσιακά φαγητά (συνοδευμένα με τον οίνο τον εκλεκτό), και συ απολαμβάνεις υπέροχη θέα στο βουνό και τη θάλασσα.

Δώρο Θεού
Σύμφωνα με τον μύθο οι Αμαζόνες περιφρόνησαν τον Διόνυσο και, για να γλιτώσουν το μένος του, αναζήτησαν καταφύγιο στη Σάμο. Οταν, λοιπόν, ο Ολύμπιος θεός του κρασιού θέλησε να τις εξοντώσει, ζήτησε τη βοήθεια των Σαμίων. Οντως τις συνέτριψε, στον Πάναιμο (ονομασία που δόθηκε στο μέρος κατόπιν της μάχης, εξαιτίας του αίματος που χύθηκε), και για να ευχαριστήσει τους Σάμιους, τους χάρισε το περίφημο κλήμα που βγάζει το μοσχοβολιστό κρασί και τους δίδαξε την καλλιέργεια της αμπέλου. Ετσι εξηγούνται όλα! Σήμερα στις πλαγιές του όρους Αμπελος, σε έκταση 16.000 στρεμμάτων καλλιεργείται το μοσχάτο κρασί SAMOS, το οποίο παράγεται από το ομώνυμο σταφύλι, την περίφημη ποικιλία Μικρόρωγο Μοσχάτο Λευκό Σάμου. Τα κρασιά που παράγονται από την Ενωση Οινοποιητικών Συνεταιρισμών Σάμου είναι δύο τύπων: γλυκά και ξηρά. Ολα τα γλυκά κρασιά της Σάμου ανήκουν στην κατηγορία Ελεγχόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΟΠΕ), είναι παγκοσμίου φήμης, ενώ έχουν διακριθεί πολλές φορές. Από τα πλέον δημοφιλή είναι το Samos Vin Doux, Samos Grand Cru και Samos Nectar. Το Μουσείο Σαμιακού Οίνου (Μαλαγάρι Σάμου, τηλ. 22730 87511, www.samoswine.gr ) εγκαινιάστηκε το καλοκαίρι του 2005 και αποτελεί έναν «ζωντανό» χώρο για το σαμιακό κρασί και την Ενωση. Η παραδοσιακή οινοποίηση, τα εργαλεία, οι δεξαμενές και τα όργανα του χημείου, η κατασκευή βαρελιών, όλα ζωντανεύουν μπροστά στα μάτια σας, μέσω των εκθεμάτων που μετρούν έναν αιώνα ζωής.

Πυθαγόρειο

Αρχαία Σάμος: Το λιμάνι του Πυθαγόρα
Χτισμένο στα ερείπια της αρχαίας Σάμου, με το σημερινό του λιμάνι να ταυτίζεται με το αρχαιότερο τεχνητό της μεσογείου -ένα εκ των «θαυμαστών έργων» του νησιού σύμφωνα με τον Ηρόδοτο-, το Πυθαγόρειο είναι ο αδιαμφισβήτητος προορισμός της νότιας ακτής.

Η γραφική, πλακόστρωτη προκυμαία, η πλειάδα επιλογών διασκέδασης, η γειτνίασή του με το αεροδρόμιο αλλά και με τα σημαντικότερα αξιοθέατα της Σάμου, το καθιστούν πρώτο στις προτιμήσεις όλων. Ανεπτυγμένο τουριστικά, προσφέρει υποδομές για όλα τα γούστα και τα βαλάντια.

Πανοραμική νυχτερινή άποψη του Πυθαγορείου. Απέναντι τα τουρκικά παράλια.

Τα μεζεδοπωλεία σερβίρουν τοπικές νοστιμιές που θυμίζουν κάτι από Μικρά Ασία, τα παραδοσιακά καφενεδάκια σε συστήνουν στο μουσικό «ιδίωμα» του τόπου και ο καθένας βρίσκει το δικό του στέκι στα πολύβουα στενά. Οταν σουρουπώνει, τα ζευγαράκια απολαμβάνουν μία ακόμα βόλτα κατά μήκος της ακτής, παρέες ξεπροβάλλουν μέρα-νύχτα από τα καλντερίμια κι οι παραθεριστές εξορμούν στις κοντινές παραλίες Αλυκή, Ψιλή Αμμο και Ποτοκάκι για τις επιβεβλημένες βουτιές.

Στο λιμάνι, το άγαλμα του Πυθαγόρα (μαζί με το ξακουστό του θεώρημα) πρωτοστατεί και στην κατάμεστη μαρίνα, τα πολυτελή κότερα, βρίσκουν το δικό τους απάγκιο. Από εδώ τελείται κι ο απόπλους των καϊκιών που διοργανώνουν ημερήσιες εκδρομές στις απομονωμένες παραλίες της νήσου Σαμιοπούλας, στα ερημικά Τσόπελα, στον Ασπρο Κάβο ή στις γειτονικές ακτές.

Το Ευπαλίνειο όρυγμα πρέπει να το δεις... εκ των έσω!

Εντός πόλης (στο νοτιοδυτικό της άκρο), τα ερείπια του Πολυκράτειου τείχους της αρχαιότητας και ο αναστηλωμένος πύργος του οπλαρχηγού Λυκούργου Λογοθέτη, χτισμένος στα 1824. Σε μικρή απόσταση, βρίσκεται το σπουδαιότερο αξιοθέατο όλων, το αρχιτεκτονικό θαύμα του 6ου αι π.Χ. το Ευπαλίνειο Υδραγωγείο. Επίσης, ξακουστό είναι και το εκκλησάκι της Παναγιάς της Σπηλιανής, που δεσπόζει στον λόφο πάνω από τον οικισμό ενώ, το Ηραίο, με τον ναό της Ηρας ξεπροβάλλουν 8 χλμ. μακρύτερα.

Οι «κυνηγοί» των παραδοσιακών εορτών, ας κάνουν μια υποσημείωση για το πανηγύρι των ψαράδων του Ιούνιου, ένα από τα μεγαλύτερα γλέντια που διοργανώνονται στο Πυθαγόρειο!

Fast Info

Νέο αρχαιολογικό μουσείο

Στο κέντρο της αρχαίας πόλης φιλοξενεί περίπου 3.000 εκθέματα (αγγεία, γλυπτά, είδη μικροτεχνίας κ.ά .) που προέρχονται από συστηματικές ανασκαφές της ευρύτερης περιοχής. Μέσα από αυτά τα αντικείμενα, παρουσιάζεται η ιστορική πορεία του νησιού από την 4η χιλιετία π.Χ. μέχρι τον 7ο αι. μ.Χ. και καταδεικνύεται η σπουδαία θέση που κατείχε στον ελλαδικό χώρο, από την αρχαιότητα.

Μνημείο Πυθαγόρα
Στον μόλο του παλιού λιμανιού, το πολυφωτογραφη-μένο μνημείο του Πυθαγόρα, έργο του γλύπτη Ικαρη, λειτουργεί ως ανάμνηση και υπενθύμιση του σημαντικότερου ίσως Σάμιου και ενός εκ των σημαντικότερων φιλοσόφων παγκοσμίως.

Λαογραφικό μουσείο

Τα παραδοσιακά επαγγέλματα αναβιώνουν εντός του ξενοδοχείου Doryssa Bay, σε μια συλλογή που αναδεικνύει τις πολλαπλές πτυχές της σαμιώτικης καθημερινότητας ως τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ζωή του ψαρά, του βοσκού, του τσαγκάρη, του καλαθοποιού, του μελισσοκόμου ξετυλίγονται μπροστά σας, μέσω των εργαλείων που χρησιμοποιούσαν, ενώ δείγματα της αστικής ζωής προβάλλονται σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους. Εργόχειρα, αυθεντικές ενδυμασίες και ολόκληρα εργαστήρια συνιστούν την εικόνα μιας παρελθούσης εποχής.

Ευπαλίνειο όρυγμα: Το όγδοο θαύμα της αρχαιότητας
Το «όγδοο θαύμα» της αρχαιότητας, όπως πολλές φορές έχει χαρακτηριστεί το Ευπαλίνειο Ορυγμα, είναι σκαμμένο στα έγκατα του βουνού Κάστρο ή Καστρί και αποτελούσε το υδραγωγείο της πόλης. Εχει το αξιοσημείωτο βάθος των 80 μ., μήκος που έφτανε τα 1046 μ. και άνοιγμα 1,80x1,80 μ., και προκαλεί παγκόσμιο θαυμασμό λόγω της κατασκευαστικής του αρτιότητας - πάντα σε συνάρτηση με τα τεχνικά μέσα της εποχής.

Η Παναγιά η Σπηλιανή, χτισμένη μέσα στον βράχο!

Την εντολή για τη δημιουργία του -η οποία εικάζεται ότι διήρκεσε περίπου δέκα χρόνια-, έδωσε ο τύραννος Πολυκράτης, όμως ο εκφραστής της ιδέας, σχεδιαστής και μηχανικός, υπήρξε ο Μεγαρίτης αρχιτέκτονας Ευπαλίνος. Το άνοιγμα της «αμφιστόμου» σήραγγας -ξεκίνησε κι από τις δύο πλευρές του βουνού-, ολοκληρώθηκε όταν τα δυο παράλληλα ανοιγόμενα ορύγματα συναντήθηκαν στη μέση, με διαφορά λίγων μόνο μέτρων.

Ο Πολυκράτης είχε ως απώτερο σκοπό, όχι μόνο να υδροδοτήσει το Πυθαγόρειο -την τότε πρωτεύουσα της Σάμου-, αλλά να το κάνει με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην είναι ανιχνεύσιμο από τους επιδρομείς και κατ' επέκταση, οι κάτοικοι να μη στερηθούν ποτέ, ούτε εν καιρώ πολέμου, το βασικότερό αγαθό. Λέγεται, επίσης, ότι το όρυγμα χρησίμευε και ως μυστικό πέρασμα σε περίπτωση που η πόλη πολιορκούταν, γι' αυτό κι οι διαστάσεις του έπρεπε να είναι τέτοιες, ώστε να είναι «προσπελάσιμο» από τους κατοίκους. Με την πάροδο των χρόνων η κατασκευή είχε καταχωθεί, μα καθώς ήταν γνωστή η ύπαρξή του από τις περιγραφές του Ηρόδοτου, έγιναν προσπάθειες αποκάλυψής του, με πρώτη αυτή του Γάλλου αρχαιολόγου Guerain (το 1854), για να έλθει τελικά στο φως το 1882.

Στον αρχαιολογικό χώρο του Ηραίου

Το Ευπαλίνειο Ορυγμα είναι ανοιχτό καθημερινά, εκτός Δευτέρας, από τις 9:00 μέχρι τις 15:00.

Τάδε έφη Ηρόδοτος
Το κείμενο του μέγα ιστορικού και γεωγράφου, που αποτελεί και μοναδική πηγή για το Ευπαλίνειο Ορυγμα, αναφέρει: «Ανέφερα πολλά δε για τους Σαμίους, γιατί έχουν κάνει τρία από τα μεγαλύτερα έργα από όλους τους Ελληνες. Σε όρος με ύψος εκατόν πενήντα οργιές, έφτιαξαν υπόγειο όρυγμα που το είχαν αρχίσει ταυτόχρονα από δύο πλευρές. Το μεν μήκος του ορύγματος είναι επτά στάδια, το δε ύψος και πλάτος είναι οκτώ πόδια το καθένα. Καθ' όλο το μήκος του, δε, έχει ανοιχτεί ένα άλλο όρυγμα, σε βάθος είκοσι πήχεων, με πλάτος τριών ποδιών, μέσα από το οποίο το νερό διοχετεύεται μέσα από σωλήνες από μεγάλη πηγή μέχρι την πόλη. Ο αρχιτέκτονας δε του ορύγματος αυτού ήταν ο Ευπαλίνος, γιος του Ναυστρόφου από τα Μέγαρα».

Οχυρωματικοί πύργοι
Παλιότερος όλων είναι ο Πύργος του Νικόλαου Σαρακίνη, καπετάνιου στον στόλο του Τούρκου ναυάρχου Κιλίτζ Αλή Πασά, τον οποίο και βοήθησε στην επανακατοίκηση του νησιού, στα τέλη του 16ου αιώνα. Ως δείγμα ευγνωμοσύνης του δώρισε εκτάσεις γης στην περιοχή του Ηραίου, όπου και ανέγειρε τον πύργο-οχυρό, το 1577. Το τριώροφο κτίσμα, σήμερα ανήκει στην Ιερά Μονή της Πάτμου (ο Σαρακίνης, αν και Κρητικός, γεννήθηκε στην Πάτμο). Διακόσια χρόνια αργότερα, το 1824, ο αρχηγός της επαναστατημένης Σάμου Λυκούργος Λογοθέτης, έχτισε το δικό του φρούριο, μες στο Πυθαγόρειο. Το ανακαινισμένο σήμερα «Κάστρο Λογοθέτη» είναι επισκέψιμο και λειτουργεί ως μουσείο με εκθέματα από την ύστερη αρχαιότητα έως τους βυζαντινούς χρόνους.

Η Χώρα όπως φαίνεται από τον Κάμπο.

Ηραίο: Μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς
Το ομώνυμο, μικρό παραλιακό χωριό με τη μεγάλη ιστορία, είχε το προνόμιο να είναι η γενέτειρα της Ηρας. Ο αρχαιολογικός χώρος του Ηραίου χαρακτηρισμένος ως μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς από την Unesco, ανασκάπτεται μέχρι σήμερα. Εχει αποκαλυφθεί σχεδόν όλο και σύμφωνα με τον Ηρόδοτο δεν ήταν και μικρό!

Συγκεκριμένα αναφέρει πως ήταν ο μεγαλύτερος ναός στην Ελλάδα («ο μέγιστος νηός ων ημείς ίδμεν»), δίπτερος, ιωνικού ρυθμού, με 155 γιγαντιαίες κολόνες. Η μία και μοναδική που παραμένει όρθια αποτελεί το χαρακτηριστικό «καρέ» του αρχαίου συμπλέγματος. Γιατί όμως φτιάχτηκε εκεί; Οι όχθες του ποταμού Ιμβρασσου, το μέρος που γεννήθηκε η θεά Ηρα και το σημείο οπού έλαβε χώρα ο ιερός της γάμος με τον Δία, χαρακτηριζόταν ως ασταθές, άρα και ακατάλληλο για τη θεμελίωση μεγάλων οικοδομημάτων. Παρ' όλα αυτά, η ανέγερση του ιερού σε οποιοδήποτε άλλο σημείο θεωρούταν αδύνατη, αφού η λατρεία της έπρεπε να τελείται σε σημεία όπου το θείο στοιχείο ήταν περισσότερο έντονο.

Το Ηραίο αποτελείται από τον Μέγα Ναό, τα ογκώδη θεμέλια του οποίου προκαλούν θαυμασμό, τον Εκατόμπεδο που ήταν ο αρχαιότερος οίκος της Ηρας, τον Ναό του Ροίκου και το Βωμό του Ροίκου, τη Νότια και Βόρεια Στοά, το Ρωμαϊκό ναό της Ηρας, την Παλαιοχριστιανική Βασιλική, τις Θέρμες, τον Ρωμαϊκό Οικισμό και τα αναθήματα.

Μέρος του συμπλέγματος του ναού είναι και η Ιερά οδός, στρωμένη με πέτρα, η οποία οδηγούσε στην τότε πρωτεύουσα της Σάμου, το σημερινό Πυθαγόρειο.

Γραμμένη στην πέτρα η ιστορία του Πύργου.

Από τα αναθήματα που έχουν βρεθεί και παρουσιάζονται στο μουσείο του Βαθέως, φαίνεται ότι η θρησκευτική επιρροή του ναού και κατ' επέκταση της Σαμίας Ηρας δεν αφορούσε μόνο στην Ελλάδα, αλλά τη Μικρά Ασία και την Αίγυπτο, ενώ μπορούσε κάλλιστα να συγκριθεί με την επιρροή που ασκούσε το Μαντείο των Δελφών.

Τόποι λατρείας

Αποψη του χωριού "αγκαλιασμένο" από πράσινο.

Παναγία η Σπηλιανή: Περί θαύματος πρόκειται και αυτό το «προσκύνημα», αυτήν τη φορά δια χειρός Παναγιάς. Οχι όποιας και όποιας! Της Παναγίας της Σπηλιανής ή Καληαρμένισσας, όπως λέγεται από τους ντόπιους. Η ιερά μονή είναι «κρυμμένη» πάνω από τη γραφική πόλη του Πυθαγορείου, σε απόσταση 125 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας, μέσα σε σπηλιά, η οποία έχει πλάτος από 8 μ. έως 15 μ. και ύψος από 1,5 μ. έως 4 μ. Το εν σπηλαίω μοναστήρι φυλάει στους κόλπους του τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, σπασμένη σε 5 κομμάτια και χωρίς χρώματα, φυσικό επακόλουθο της υγρασίας. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, όταν κάποιοι ξένοι κατέφθασαν με καΐκι στο νησί, θέλησαν να πάρουν την εικόνα στον τόπο τους. Η Παναγία όμως δεν ήθελε να εγκαταλείψει τη Σάμο, γι' αυτό όταν την έβγαζαν από το καΐκι, έπεσε στη θάλασσα και έσπασε. Τα πέντε κομμάτια της, επέστρεψαν επιπλέοντας στις ακτές, όπου βρέθηκαν από τους κατοίκους του νησιού. Αναφέρεται ότι η συγκεκριμένη σπηλιά υπήρξε χώρος λατρείας από τα αρχαία χρόνια, ενώ για άλλους χρησιμοποιήθηκε ως μαντείο. Κατά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο η Μονή και το δίκτυο των σπηλαίων που την περιβάλλουν, πιστεύεται πως χρησιμοποιήθηκαν ως κρησφύγετο. Επιπλέον, σύμφωνα με το νεοπλατωνικό φιλόσοφο Πορφύριο, η Σπηλιανή, ήταν η σπηλιά όπου ο Πυθαγόρας διατηρούσε τη φιλοσοφική του σχολή. Γιατί όχι, άλλωστε; Από τους εξώστες της Μονής η πανοραμική θέα φανερώνει τον κάμπο της Χώρας, το Αγαθονήσι και τη Μικρά Ασία. Ωραίο σημείο διάλεξε!

Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος: Ανάμεσα στα ερείπια της παλαιοχριστιανικής βασιλικής και στο κάστρο Λογοθέτη ξεπροβάλλει ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Σάμου. Δείγμα ευγνωμοσύνης και τάμα του αρχηγού της επανάστασης που έσωσε το νησί στη Ναυμαχία της Μυκάλης, το 1824, ξεκίνησε να χτίζεται αμέσως μετά. Λόγω όμως των οικονομικών δυσχερειών και, καθώς η Σάμος παρέμενε εκτός των ορίων του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους, ο ναός ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 1833. Εκτοτε, η Μεταμόρφωση του Σωτήρος θεωρείται επίσημη τοπική εορτή.

Γραφική γωνιά στους Κουμαραδαίους.

Χώρα: Η παλιά πρωτεύουσα του νησιού
Η Χώρα, η πρωτεύουσα της Σάμου μέχρι το 1854, έχει πολλά για να νιώθει περήφανη. Ο παραδοσιακός οικισμός με τα πλακόστρωτα στενά έφερε στον κόσμο πολλά εκλεκτά τέκνα. Τρεις Πατριάρχες Ιεροσολύμων, σου λένε, τα τελευταία εκατό χρόνια! Δεν είναι και λίγο... Σημάδια αλλοτινών εποχών, αποκαλύπτονται στα παλιά κτίρια του Μητροπολιτικού ναού, στο Ηγεμονείο της πλατείας Μεσακής, στο Δημοτικό σχολείο... Κάποτε, αυτά τα ξασπρισμένα καλντερίμια έσφυζαν από ζωή... τώρα γίνεται το αδιαχώρητο τον Δεκαπενταύγουστο ή στο πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής. Πριν απαρνηθείς τα βουνά και τα... λαγκάδια, για μια βουτιά δροσιάς στα βοτσαλωτό Ποτοκάκι, περιπλανιέσαι ανάμεσα σε πέτρινα γεφύρια, βρύσες, στέρνες του 1870.

Σε πρώτο πλάνο το Παλιό Καρλόβασι και στο φόντο το Νέο.

Ανεβαίνεις κι άλλο, ακολουθείς την ιστορία, στους απλωμένους εν μέσω μιας κατάφυτης κοιλάδας Μυτιληνιούς. Οι (εκ Μυτιλήνης) κάτοικοί της ήταν πάντοτε δραστήριοι, μάλιστα η κοινότητα λειτούργησε καταλυτικά στη «δημιουργία» των τουριστικών Κοκκάρι και Πυθαγόρειο.

Στον εύφορο παραλίμνιο κάμπο που πριν από εκατομμύρια χρόνια έβοσκαν κερασφόρα ζώα (τα οστά των οποίων βρίσκονται εντός του μοναδικού τους παλαιοντολογικού μουσείου), ο θεός Διόνυσος κατατρόπωσε τις Αμαζόνες. Κάπου εδώ φύτεψε πρώτος τα αμπέλια του κι ο βασιλιάς Αγκαίος, ο υπαρχηγός του Ιάσονα, στην αργοναυτική εκστρατεία, ενώ η περιοχή στα δυτικά συνιστούσε τον σημαντικό υδροφόρο ορίζοντα που έδινε νερό σε όλη την ανατολική Σάμο.

O ναός της Παναγίας.

Το Ευπαλίνειο όρυγμα είχε τις πηγές του στην περιοχή Αγιάδες των Μυτιληνιών και ακόμα και σήμερα υδροδοτεί το Πυθαγόρειο... Ελάχιστα, μα ακόμα επιβλητικά, τα κάποτε θεόρατα τείχη του Πολυκράτη αγναντεύουν το Αιγαίο, ενώ η πέτρα των αρχαίων λατομείων του βουνού Κουτσοδόντης είναι αυτή που «οικοδόμησε» τον Ναό της Ηρας...Παντού γύρω σου το παλιό «δένει» με το νέο, και καθώς ξαποσταίνεις κάτω από τη σκιά του γεροπλάτανου, απολαμβάνεις μεζέ μετά μουσικής! Κάθε μέρα είναι γιορτή στο ζωντανό χωριό, μα το κέφι ανάβει την 24η Ιουνίου με το πανηγύρι του Κλήδονα και στο γλέντι του Δεκαπενταύγουστου.

Αξια θέας το μοναστήρι Αγίας Τριάδας, το Θεοποίητο γεφύρι με τον ανεμόμυλο και το χτισμένο το 1870 γεφύρι του ποταμού Υβεττου, στον δρόμο προς Βαθύ.

Γραφική γωνιά στο Παλιό.

Οι Μυτιληνιοί, άλλωστε, συνδέουν την ανατολική τουριστική ζώνη με τα χωριά της ορεινής Σάμου μέσω πεζοπορικών διαδρομών. Από εδώ ξεκινούν και οι πανέμορφες διαδρομές προς τα χωριά Παγώνδα και Πύργο, προς τους Μαυραντζαίους, τους Κουμαραδαίους, τους Μύλους και τους Σπαθαραίους, μέχρι τα χαμηλά... τις πευκόφυτες ακρογιαλιές που «κοιτούν» τη Σαμιοπούλα...

Μουσείο φυσικής ιστορίας Αιγαίου - Παλαιοντολογικό μουσείο Μυτιληνιων

Tο Λιμάνι του Καρλοβάσου.

Πάνω από περίπου 600 παλαιοντολογικά ευρήματα - απολιθώματα ζώων που έζησαν πριν από 8-10 εκατομμύρια χρόνια στην ευρύτερη περιοχή των Μυτιληνιών έχεις την ευκαιρία να δεις εντός του μοναδικού μουσείου. Τα ζώα αυτά ήρθαν στη Σάμο την εποχή που το νησί ήταν ενωμένο με τη Μικρά Ασία και την Ελλάδα. Οι πρώτες ανασκαφές έγιναν το 1963 από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ιωάννη Μελέντη, ο οποίος δημιούργησε το αρχικό μικρό Μουσείο, το 1967, με 118 ευρήματα. Εντός του Ζωολογικού τμήματος, σημαντικό έκθεμα είναι το λεγόμενο «Καπλάνι», ένα αιλουροειδές το οποίο πέρασε στη Σάμο από την απέναντι ακτή της Μικράς Ασίας πριν από 150 χρόνια. Αυτό αποτέλεσε και την έμπνευση της λογοτέχνιδος Αλκης Ζέης, όταν έγραψε το βιβλίο της «Το Καπλάνι της βιτρίνας». Οι συλλογές εμπλουτίζονται συνεχώς και διαθέτουν 300 είδη σπάνιων ορυκτών και πετρωμάτων από όλο τον κόσμο, 350 είδη οστράκων και ομοιώματα ψαριών, 40 είδη πτηνών, 30 είδη ζώων, ερπετών και αμφίβιων της Σάμου και περίπου 3.000 βότανα της σαμιώτικης χλωρίδας και του Αιγαίου. Το μουσείο είναι ανοιχτό Απρίλιο - τέλη Οκτωβρίου (Δευτέρα έως Σάββατο 09.00-14.00 και την Κυριακή 10.00-14.00, τηλ. 22730 52055,www.nhma.gr )

Fast Info

Μονή Μεγάλης Παναγιας
Το πλουσιότερο μοναστήρι του νησιού, χτισμένο το 1586, φιλοξενεί αξιόλογες αγιογραφίες και προσφέρει ανεμπόδιστη θέα στον κάμπο της Χώρας, το Πυθαγόρειο, το βουνό Μυκάλη και τη Μικρά Ασία. Ανακαλύψτε το 2 χλμ. νοτιοανατολικά των Κουμαραδαίων.

Το έθιμοτου Κλήδονα
Στις 23 Ιουνίου, την παραμονή του Αϊ-Γιαννιού του Προδρόμου, αναβιώνει το έθιμο του Κλήδονα, με άναμμα φανών, θεατρικά δρώμενα και απαγγελίες διστίχων σατιρικού περιεχόμενου. Ο «Κλήδονας» είναι μια λαϊκή μαντική διαδικασία, σύμφωνα με την οποία, αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου.

Η τελετουργία περιλαμβάνει το «αμίλητο νερό», το «ξάστρισμα», την παραμονή δηλ. του δοχείου σε ανοιχτό -κάτω απ' τα άστρα- χώρο και το διάβασμα του ριζικού...

Μετά το πέρας της διαδικασίας, στήνεται μεγάλο γλέντι στο οποίο συμμετέχει όλο το χωριό!

Πολυκράτεια τείχη

Στην κορυφογραμμή του Ορους «Κάστρο», πάνω από το Πυθαγόρειο, σε ύψος 238 μ., συναντάς το ΒΑ και ΒΔ τμήμα των τειχών του Πολυκράτη. Με μήκος 6 χλμ. οι μισοκατεστραμμένοι πύργοι, οι πύλες και οι επάλξεις που σώζονται, αποτελούν μέρος των οχυρωματικών έργων που καταστράφηκαν το 439 π.Χ. μετά την 9μηνη πολιορκία της Σάμου από τους Αθηναίους του Περικλή.

Θαυμαστοί υδροβιότοποι
Οι λίμνες Γλυφάδες (στον δρόμο που συνδέει το Πυθαγόρειο με τη Χώρα), αλλά και ο βιότοπος της Αλυκής, στα ανατολικά του νησιού, κοντά στο χωριό Παλαιόκαστρο αποτελούν σημαντικό σταθμό για πολλά μεταναστευτικά είδη πουλιών. Στις Αλυκές έως το 1965 παραγόταν εξαιρετικής ποιότητας αλάτι, όπως μαρτυρούν και οι ερειπωμένες εγκαταστάσεις που αναδύονται, όταν τα νερά υποχωρούν.

Ο Μαραθόκαμπος απλώνεται σε μια από τις πλαγιές του Κέρκη.

Πύργος: Πύργος παράδοσης
Απέχει περίπου 27 χιλιόμετρα από το Βαθύ και γύρω στα 17 από το Πυθαγόρειο. Χτισμένος μέσα σε ένα καταπράσινο τοπίο, ο Πύργος βρίσκεται στη μέση σχεδόν του νησιού, και αποτελεί μια πρώτης τάξεως «εισαγωγή» για τη γνωριμία μας με τους υπέροχους ορεινούς όγκους της Σάμου. Και είναι αλήθεια πως εδώ η φύση στάθηκε πολύ γενναιόδωρη, με τις ομορφιές να περισσεύουν και να χορταίνουν το μάτι που ακόρεστα «ρουφάει» εικόνες της σαμιώτικης φύσης. Κι αν πριν από κάποια χρόνια, το 2000, η μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε ένα σημαντικό μέρος της περιοχής, ο Πύργος βρήκε τον τρόπο να σταθεί ξανά στα πόδια του και να ανορθώσει και πάλι την αισθητική του τοπίου. Στις πλαγιές της Αμπέλου απλώνονται -τι άλλο;- τα αμπέλια που οι οικογένειες της περιοχής εξακολουθούν να καλλιεργούν εδώ και πάρα πολλά χρόνια, σωστά πολιτιστικά μνημεία του Πύργου, που μαρτυρούν εύγλωττα την ιστορική πορεία και την παράδοση του τόπου.

Τα καλντερίμια του χωριού είναι μικρά αλλά με ιδιαίτερο χρώμα.

Αν και στο χωριό δεν υπάρχει σήμερα κάποιος πύργος ή φρούριο, μια από τις εκδοχές που ζητούν να ερμηνεύσουν την προέλευση της ονομασίας του χωριού, υποστηρίζει πως κάποτε υπήρχε ένας μικρός πύργος στον οικισμό. Ο ίδιος μπορεί να μη σώθηκε, διατηρήθηκε ωστόσο «ζωντανός» χαρίζοντας το όνομά του στο χωριό. Μια άλλη άποψη ισχυρίζεται πως στο χωριό εγκαταστάθηκαν κάποτε άνθρωποι από τον Πύργο της Ηλείας, που μετέφεραν το όνομα της παλιάς τους πατρίδας στην καινούρια, ενώ μια τρίτη εκδοχή διατείνεται πως το ίδιο συνέβη με κατοίκους από τον Πύργο της Τήνου. Οπως και να 'χει, η Σάμος πάντοτε υπήρξε γη υποδοχής ανθρώπων με όρεξη να παλέψουν και να φτιάξουν τον τόπο τους...

Μια βόλτα στον σημερινό Πύργο δεν μπορεί παρά να ξεκινάει από τον κεντρικό πεζόδρομο του χωριού, με τα πολλά μαγαζιά, με τα παλιά, καλοφτιαγμένα σπίτια -κάποια από αυτά διατηρούν μάλιστα τα παλιά σαχνισιά τους- τα περιποιημένα καλντερίμια και τα στολισμένα με λουλούδια παράθυρα.

Στην κεντρική πλατεία δεσπόζει ο ναός του Αγίου Γεωργίου, ενώ στο πρόγραμμα πρέπει να είναι και μια επίσκεψη στην πινακοθήκη του χωριού, που φιλοξενεί πρωτότυπες εικαστικές δημιουργίες από Σάμιους καλλιτέχνες και όχι μόνο. Τέλος, μη φύγετε από τον Πύργο χωρίς να δοκιμάσετε τους παραδοσιακούς λουκουμάδες του χωριού, που σερβίρονται στα καφενεδέκια του οικισμού, συνοδεία μελιού και... ούζου!

Κουμαραδαίοι: Το χωριό της κουμαριάς και των υφαντών

Ο ναός του Αγίου Αντωνίου στον Μαραθόκαμπο.

Είναι από τα πιο μικρά μα παράλληλα και από τα πιο γραφικά χωριά της Σάμου. Ξαπλωμένοι νωχελικά στις πλαγιές της Αμπέλου, οι Κουμαραδαίοι μετράνε την ιστορία τους με... αιώνες, καθώς το παρελθόν του χωριού χρονολογείται από περίπου το 1400. Το χωριό τότε αριθμούσε ελάχιστους κατοίκους, ήταν γνωστό άλλωστε εκείνα τα χρόνια και ως «το χωριό των πέντε σπιτιών», το όνομά του το σημερινό, ωστόσο, το οφείλει στις κουμαριές που αφθονούν στη γύρω περιοχή.

Μέσα στο χωριό θα βρούμε πολλά μαγαζιά με είδη λαϊκής τέχνης από ντόπιους καλλιτέχνες, που εδώ και πολλά χρόνια φτιάχνουν υφαντά και κεραμικά, γεμίζοντας με όμορφες εικόνες πολλές γωνιές του χωριού και μαγνητίζοντας την προσοχή του επισκέπτη. Οι Κουμαραδαίοι, άλλωστε, διαθέτουν μακρόχρονη παράδοση στην υφαντουργία, που αναπτύχθηκε χάρη στους αργαλειούς που βρίσκονταν κάποτε μέσα σε κάθε σπίτι.

Η κούπα του Πυθαγόρα διδάσκει την ισορροπία και το μέτρο.

Σήμερα μπορεί η έντονη δραστηριότητα άλλων εποχών να έχει πλέον ατονήσει, ο άνεμος της παράδοσης ωστόσο εξακολουθεί να πνέει και να εμπνέει. Μην παραλείψετε να επισκεφτείτε το εργαστήρι κεραμικής του Τίμου Χατζηλαγού, να δείτε από κοντά τα αμέτρητα κεραμικά του, τα περισσότερα από τα οποία φτιάχνονται με βάση την ιαπωνική τεχνική raku. Πήλινα σκεύη χρηστικά αλλά και διακοσμητικά, και ανάμεσά τους βέβαια και η γνωστή και μη εξαιρετέα «δίκαιη κούπα» ή «κούπα του Πυθαγόρα». Οταν βρεθείτε στο εργαστήρι του, ζητήστε του να σας δείξει και το «σφυριχτράκι», ένα περίεργο πήλινο ποτήρι που όσο γεμίζει με νερό τόσο αλλάζει και ο ήχος του... σφυρίγματος που βγάζει!

Στους Κουμαραδαίους τέλος είναι αναπτυγμένη και η καλλιέργεια αρωματικών φυτών και βοτάνων, όπως το μελισσοβότανο, μια καλλιέργεια που ευνοείται από το υψόμετρο αλλά και το μικροκλίμα της ευρύτερης περιοχής της Αμπέλου.

Μονή Μεγάλης Παναγιάς

Η σπηλιά με την Παναγιά τη Σαραντασκαλιώτισσα.

Τη λένε και Μονή των Πέντε Οσπιτίων· η Μονή της Μεγάλης Παναγιάς, 2 περίπου χλμ. από τους Κουμαραδαίους, είναι εκκλησία βυζαντινού ρυθμού που χρονολογείται από το 1586, χτισμένη κατά την παράδοση από τους μοναχούς Νείλο και Διονύσιο. Στο εσωτερικό της διασώζεται μια εντυπωσιακή μαρμάρινη πλακόστρωση με ανάγλυφο και μια παράσταση με τους πρωτόπλαστους, τον όφι και το δέντρο με τον απαγορευμένο καρπό. Το ξυλόγλυπτο, επιχρυσωμένο τέμπλο του, του 1740, είναι στολισμένο με δεσποτικές εικόνες, ο άμβωνας και τα αναλόγια αποτελούν εκπληκτικά δείγματα παραδοσιακής τέχνης ενώ δείτε τις τοιχογραφίες του Καθολικού στο παρεκκλήσι, με βίους αγίων. Η Μονή υπήρξε πολλές φορές στόχος επιδρομών και λεηλασιών, κι όμως έχουν διατηρηθεί μέχρι και σήμερα πολλά και εξαιρετικά δείγματα του πλούτου που κάποτε τη χαρακτήριζε, αντίστοιχος και εκείνος της σπουδαιότητά της ανά τους αιώνες.

Καρλόβασι: Τρεις οικισμοί που έγιναν ένας
Μία πόλη ή μήπως πολλοί οικισμοί που με το πέρασμα του χρόνου έγιναν ένας; Το Καρλόβασι, μια από τις μεγαλύτερες σε έκταση πόλεις στο Αιγαίο -αλλά και από τις πιο αραιοκατοικημένες- έχει μια ιδιομορφία: πρόκειται ουσιαστικά για τρεις διαφορετικούς οικισμούς, που κάποτε ήταν ανεξάρτητοι μεταξύ τους, και που σιγά σιγά, έφτασαν να ενωθούν και πλέον να θεωρούνται -και να είναι- μία πόλη.

Θεμιστοκλής Παπαθεοφάνους

Το Παλιό, το Μεσαίο και το Νέο Καρλόβασι, καθώς και το Λιμάνι και ο Ορμος Καρλοβάσου, αποτελούν μια παγκόσμια πρωτοτυπία που θα ανάγκαζε ακόμα και τον ίδιο τον Πυθαγόρα να βάλει τα δυνατά του για να βγάλει άκρη! Αστειευόμαστε, βέβαια, η ουσία, ωστόσο, είναι πως το Καρλόβασι, η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη στη Σάμο, έχει πέντε πρόσωπα, το κάθε ένα με το δικό του ιδιαίτερο χρώμα και ύφος. Απέχοντας 32 περίπου χλμ. από την πρωτεύουσα Βαθύ είναι το πρώτο σαμιώτικο λιμάνι που πιάνει το πλοίο από τον Πειραιά, έδρα πανεπιστημιακής σχολής και εν γένει μια σύγχρονη πόλη που ξέρει να προσφέρει πολλά στον κάτοικο αλλά και τον επισκέπτη.

Το παλαιότερο κομμάτι του Καρλοβάσου είναι ασφαλώς το Παλιό Καρλόβασι, χτισμένο περιμετρικά, σχεδόν, του λόφου της Αγίας Τριάδας, και κατοικείται συνεχώς από τον 16ο αι. περίπου. Το πράσινο, που κυριαρχεί παντού πάνω στη Σάμο, είναι και εδώ έντονο και συναγωνίζεται σε ένταση το γαλάζιο του ουρανού, ενώ και οι άφθονες κεραμιδωτές στέγες δημιουργούν όμορφες εικόνες που γοητεύουν το μάτι.

Γιώργος Κυριαζής

Η επέκταση του Καρλοβάσου έγινε, όπως ήταν φυσικό, προς τη μεριά της θάλασσας και οι κάτοικοί του έχτισαν κατά τον 17ο αι. τον οικισμό του Μεσαίου Καρλοβάσου και λίγο αργότερα το Νέο Καρλόβασι, στην ανατολική όχθη του Μεγάλου Ρέματος. Πιο πρόσφατοι είναι οι οικισμοί του Λιμανιού, που ξεκίνησε να αναπτύσσεται στα τέλη του 19ου αι. και πλέον σύγχρονος είναι ο Ορμος. Σήμερα, το Καρλόβασι θεωρείται ενιαία πόλη και χάρη σ' αυτή την ιστορική και γεωγραφική ιδιομορφία είναι από τους πιο ενδιαφέροντες προορισμούς στη Σάμο.

Καρδιά της πόλης είναι το Νέο Καρλόβασι, με το εμπορικό κέντρο και τα πολλά καταστήματα, αλλά και την έδρα της Μαθηματικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Η πλατεία του δημαρχείου αποτελεί σημείο συνάντησης ντόπιων και περαστικών και σίγουρα θα περάσετε εδώ αρκετές ώρες, χαλαρώνοντας στις καφετέριες και τα μπαρ της και απολαμβάνοντας τη βόλτα σας στον πεζόδρομο.

Νίκος Λύκος

Στο Νέο θα δείτε και κάποια ιστορικά όσο και εντυπωσιακά κτίρια όπως το Ηγεμονικό Μέγαρο, την Εμπορική Σχολή και τη Χατζηγιάννειο Βιβλιοθήκη, ενώ κάποια παλιά αρχοντικά θα αποσπάσουν την προσοχή σας και στο Μεσαίο Καρλόβασι. Πολλοί προτιμούν να κατεβαίνουν στο Λιμάνι και τον Ορμο για τον καφέ τους και τη βόλτα δίπλα στη θάλασσα· ακολουθήστε κι εσείς το παράδειγμά τους και μάλλον δεν θα χάσετε!

Γιατί «Καρλόβασι»;

Νίκος Γιαννακής

Αρκετές είναι οι εκδοχές της προέλευσης της ονομασίας «Καρλόβασι», αν και καμία από αυτές δεν έχει φτάσει να θεωρείται ως επικρατέστερη των άλλων. Λόγω της εγγύτητας με τα μικρασιατικά παράλια, πολλοί τείνουν υπέρ της άποψης πως προέρχεται από τις τουρκικές λέξεις «καρλί-οβασί», που σημαίνει χιονισμένος κάμπος, ωστόσο οι αντιρρήσεις είναι αρκετές. Ο λόγος, προφανής: η Σάμος σπάνια καλύπτεται από χιόνι, πόσω μάλλον στις πεδινές περιοχές της, όπως είναι το Καρλόβασι. Μια άλλη εκδοχή αναφέρει πως η πρώτη ονομασία του οικισμού ήταν «Καριόβα», που σημαίνει «ικαριώτικη αποικία», ενώ μια τρίτη σκέψη, από τον Νικόλαο Δημητρίου, υποστηρίζει πως η πόλη χρωστάει το όνομά της στο επίθετο «Καρλόβας».

Διαμονή
Το «SAMAINA INN HOTEL» (Καρλόβασι, τηλ.: 22730 30400-600) καλύπτει στο ακέραιο τις ανάγκες του επισκέπτη που έρχεται στο Καρλόβασι είτε για διακοπές είτε για επαγγελματικούς λόγους. Διαθέτει 130 δωμάτια καθώς και πλήθος από δυνατότητες ψυχαγωγίας, από γήπεδο τένις έως γυμναστήριο. Στις εγκαταστάσεις του λειτουργεί και παιδικός σταθμός.

Γιώργος Γεραλέξης

Στο Λιμάνι του Καρλοβάσου θα βρείτε και το «SAMAINA MAISONETTES» (Λιμάνι, τηλ. 22730 30400), με εξοπλισμένα δωμάτια, ενώ διαθέτει ακόμη εστιατόριο και σάουνα. Το «GOLDEN SAND VILLAGE» (Χρυσή Αμμος, Μαραθόκαμπος, τηλ.: 22730 37366,) ενδείκνυται για φυσιολάτρες, καθώς βρίσκεται μέσα σε ένα πανέμορφο τοπίο, «αγκαλιασμένο από το πράσινο».

Φαγητό
Στον «ΔΙΟΝΥΣΟ» (Μεσαίο Καρλόβασι, τηλ. 22730 30120) θα γευτείτε εκλεκτές γεύσεις, όπως τρυφερά παϊδάκια κοτόπουλου και φρέσκο ψάρι. Ζητήστε να σας προτείνουν κάποιο κρασί από την πλούσια κάβα του εστιατορίου.

Σπύρος Μουστάκας

Αν θέλετε να απολαύσετε το φαγητό σας «πάνω» στη θάλασσα, διαλέξτε την ψαροταβέρνα «BELLA VISTA» (Πεύκος Σκουρέικων, τηλ. 22730 31730), με πεντανόστιμους θαλασσινούς μεζέδες και εξαιρετικές τιμές. Νόστιμα θαλασσινά θα βρεις και στο εστιατόριο «ΑΠΟΛΑΥΣΗ» (Αγ. Κωνσταντίνος, τηλ.: 22730 94103) καθώς και μια μεγάλη ποικιλία από ντόπια μεζεδάκια.

Καταρράκτες στο ποτάμι

Αργύρης Βουρλιώτης

Καταρράκτες στη Σάμο; Απίστευτο κι όμως αληθινό! Τι κι αν δεν είναι ευρύτερα γνωστοί; Οι Σαμιώτες αλλά και όσοι ?και είναι πολλοί? αγαπούν το νησί του Πυθαγόρα, ξέρουν καλά πως ένα τσιγάρο δρόμος μακριά από το Καρλόβασι κρύβεται ένα «μυστικό» της φύσης που αποκαλύπτεται μονάχα σε όσους είναι πραγματικά αποφασισμένοι να το ανακαλύψουν. Εδώ το μυστικό πρέπει να το κερδίσεις, πρέπει να κουραστείς και να βρέξεις... πόδια για να γίνει δικό σου. Ετσι πρέπει, άλλωστε, να είναι τα «μυστικά», έτσι δεν είναι;

Φεύγοντας, λοιπόν, από το Καρλόβασι, κατευθυνθείτε προς την περιοχή Ποτάμι, προς το δυτικό μέρος της Σάμου. Καθώς πηγαίνετε, θα συναντήσετε και την ομώνυμη βοτσαλωτή παραλία, με μια «γλώσσα» άμμου να μπαίνει μέσα στη θάλασσα σχηματίζοντας ένα όμορφο παιχνίδι της φύσης, ενώ στον λόφο πάνω από την παραλία θα δείτε το όμορφο, όσο και πρωτότυπο αρχιτεκτονικά, εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη.

Ο βυθός του Σάμου υπόσχεται ανεπανάληπτες συγκινήσεις.

Σ' αυτό το σημείο, λοιπόν, περίπου 3 χλμ. μακριά πια από το Καρλόβασι, θα κάνετε αριστερά και θα ακολουθήσετε πεζή το μονοπάτι που θα σας οδηγήσει μέσα στο δάσος. Μην κάνετε το λάθος να ακολουθήσετε το δρόμο με το αυτοκίνητό σας, γιατί σε λίγα μέτρα θα χρειαστεί να γυρίσετε -ο δρόμος στενεύει πάρα πολύ- και, πιστεψτε μας, δεν είναι και το ευκολότερο πράγμα του κόσμου. Η διαδρομή μήκους περίπου 1,5 χιλιόμετρου μέσα στη πυκνή βλάστηση θα σας φέρει στον μικρό ναό της Μεταμόρφωσης, την πιο παλιά εκκλησία στη Σάμο. Το εκκλησάκι αυτό απεικονίζει με εύγλωττο τρόπο τη βυζαντινή κληρονομιά της Σάμου, μαρτυρώντας παράλληλα και το σύντομο πέρασμα των γεβνοβέζων κατακτητών από το νησί του Πυθαγόρα.

Η φυσική ομορφιά της περιοχής εδώ δύσκολα περιγράφεται με λόγια, ίσως να μην αρκούν και οι χίλιες λέξεις που -σύμφωνα με τους Κινέζους- «χωράει» μια εικόνα: πανύψηλα δέντρα που σχεδόν κρύβουν τον ήλιο, απεριόριστη δροσιά ακόμα και στην καρδιά του καλοκαιριού και απίστευτα πλούσια βλάστηση δημιουργούν την αίσθηση πως δεν μπορεί, κάποιο θεϊκό χέρι θα έχει αγγίξει αυτό τον τόπο.

Ετοιμοι για άλλη μια πεζοπορική εξόρμηση!

Λίγο μετά, λοιπόν, την εκκλησία της Μεταμόρφωσης, στο αριστερό σας χέρι θα δείτε ξύλινα σκαλοπάτια στην πλαγιά του βουνού: ακολουθήστε τα, ανεβείτε μέχρι την κορυφή και θα βγείτε σε ένα ξέφωτο με εκπληκτική θέα στις κατάφυτες πλαγιές των γύρω λόφων. Από εδώ θα δείτε τον πρώτο καταρράκτη, όμως, αυτό είναι μόνο η αρχή.

Για να φτάσετε στον δεύτερο -και μεγαλύτερο- θα πρέπει να το... λέει η καρδούλα σας! Θα πρέπει να μπείτε μέσα στη λιμνούλα που σχηματίζουν τα νερά -φροντίστε λοιπόν να είστε κατάλληλα ντυμένοι και εφοδιασμένοι με μαγιό και τα συναφή- και να κολυμπήσετε γύρω στα 50 μέτρα. Αν κουραστείτε, σκεφτείτε πως το θέαμα του καταρράκτη θα σας αποζημιώσει και με το παραπάνω: τα νερά του καταρράκτη πέφτουν ορμητικά από ύψος περίπου πέντε μέτρων και σε συνδυασμό με το καταπράσινο περιβάλλον δημιουργούν ένα απόλυτα εξωτικό σκηνικό!

Μέλη και φίλοι της Ποδηλατικής Λέσχης Σάμου.

Τα Ταμπάκικα
Η εποχή της οικονομικής ακμής της Σάμου εκτείνεται κατά τον 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα. Η βάση της ευημερίας της ήταν η πλούσια δραστηριότητα των ναυτικών και των εμπόρων· οι τελευταίοι είχαν την τύχη να διαχειρίζονται πρώτης ποιότητας καπνό από το Βαθύ και σολοδέρματα που επεξεργάζονταν τα άφθονα ταμπάκικα στο Καρλόβασι. Στη Ρίβα του Καρλοβάσου έφτασαν να λειτουργούν τότε έως και 50 βυρσοδεψεία, που χρησιμοποιούσαν ως κινητήρια δύναμη τον ατμό και έπειτα τον ηλεκτρισμό και το πετρέλαιο. Καθώς οι αγορές άρχισαν να αλλάζουν και η περαιτέρω ανάπτυξη της βιομηχανίας έθετε συνεχώς νέα στάνταρ, τα ταμπάκικα του Καρλοβάσου έφτασαν σε σημείο που δεν μπορούσαν πια να ανταγωνιστούν τους διεθνείς «συναδέλφους», με αποτέλεσμα την πτώση της παραγωγής και των εξαγωγών. Σήμερα, έχουν απομείνει αρκετά απομεινάρια από τα παλιά βυρσοδεψεία στην περιοχή, «ενθύμια» μιας άλλης εποχής, ενώ στο Μουσείο Βυρσοδεψίας στο Καρλόβασι απεικονίζεται όλη η τοπική παράδοση και η εμπειρία στην παραγωγή και την κατεργασία δέρματος, μέσω έκθεσης δερμάτων, μηχανημάτων καθώς και οπτικοακουστικού υλικού (ανοιχτό Τρίτη - Σάββατο, 09:00-13:00, τηλ.: 22730 79137,http://karlovasi.wordpress.com/tabakiko/ ).

Μάθημα αναρρίχησης.

Μαραθόκαμπος: Αυθεντικό «μυστικό»
Μπορεί τα «φώτα της δημοσιότητας» και η προτίμηση των επισκεπτών να επικεντρώνονται εν πολλοίς στην πρωτεύουσα Βαθύ, το κοσμοπολίτικο Πυθαγόρειο και το Καρλόβασι, όμως η Σάμος έχει κι άλλα να δώσει, κι άλλες εκπλήξεις να προσφέρει στον υποψιασμένο και ψαγμένο επισκέπτη.

Ο γραφικός Μαραθόκαμπος, στη νοτιοδυτική πλευρά του νησιού είναι ένα ακόμη «μυστικό» που δεν έχει πια κανέναν λόγο να παραμένει κρυμμένο και διεκδικεί πλέον το δικό του μερίδιο στην εκτίμηση του επισκέπτη. Και, στ' αλήθεια, δεν δυσκολεύεται ιδιαίτερα να το πετύχει. Περίπου 15 χλμ. από το Καρλόβασι, ο οικισμός του Μαραθόκαμπου απλώνεται σε μία από τις κατάφυτες πλαγιές του Κέρκη, με «πρόσωπο» στο Αιγαίο. Εδώ το χρώμα του παραδοσιακού κυριαρχεί, τα γραφικά σοκάκια μέσα στο χωριό γεννούν όμορφες εικόνες που αγωνίζεσαι να τις κρατήσεις στη μνήμη σου· κι αυτό γιατί η μνήμη της φωτογραφικής σου μηχανής έχει ήδη πάρει φωτιά!

Στο σπηλαιοβάραθρο του Αγ. Ισιδώρου Μαρκουλή.

Τα πέτρινα σπίτια συναγωνίζονται το ένα το άλλο σε καθαριότητα και περηφάνια, οι μικρές του πλατείες φροντίζουν να προσφέρουν τις απαραίτητες ανάσες από το ασταμάτητο σεργιάνι, ενώ οι πολλές παραδοσιακές του βρύσες αναλαμβάνουν να χαρίσουν τη δροσιά τους.

Τι κι αν δεν είναι πλέον έδρα του δήμου; Ο οικισμός εξακολουθεί να κατακτά τον επισκέπτη χάρη στην αυθεντικότητά του και τη φιλοξενία των ανθρώπων του...

Αποκριάτικα φρατζόλια
Αλλού τους λένε «γέρους», αλλού «κουδουνάτους». Στον Μαραθόκαμπο, οι μασκαράδες τις Απόκριες λέγονται «φρατζόλια» και η «καταγωγή» τους χάνεται κι αυτή κάπου στην πλάτη των αιώνων. Οι πανηγυριώτες της Απόκριας, λοιπόν, ντύνονται με ό,τι βρουν πρόχειρο, με παλιά ρούχα, που συχνά δεν έχουν καμία συνάφεια μεταξύ τους, με μαντίλια, καπέλα, οτιδήποτε μπορεί να βρει ο καθένας, κοιτώντας πάντα να κρύβουν επιμελώς το πρόσωπό τους· το αισθητικό αποτέλεσμα; Το πλήρες χάος, αυτό όμως είναι και το νόημα της μασκαράτας. Στα πιο παλιά χρόνια οι «φρατζοντυμένοι» έβγαιναν στους δρόμους του οικισμού μονάχα τη νύχτα, έμπαιναν στους καφενέδες του χωριού, έπιναν το κέρασμα που τους πρόσφεραν οι θαμώνες, έπειτα έβγαιναν πάλι έξω, πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι, και βέβαια δεν παρέλειπαν να πειράζουν ανηλεώς τους περαστικούς. Σήμερα, τα φρατζόλια θα τα δεις και κατά τη διάρκεια της μέρας, αν και η «δράση» της εξακολουθεί να κορυφώνεται κατά τη νύχτα, φτάνοντας στο αποκορύφωμά της την Κυριακή της Αποκριάς. Παρόλο που οι λαογράφοι δεν έχουν ακόμη καταλήξει σε κάποιο κοινό συμπέρασμα, το πιο πιθανό είναι πως η γιορτή αυτή έλκει την καταγωγή της από τις αρχαίες γιορτές προς τιμήν των νεκρών, όταν πολλοί ντύνονταν σαν πεθαμένοι και πείραζαν τους περαστικούς με περίεργους χορούς και τραγούδια.

Να' χα νερό...
Περίπου 11 χλμ. χωρίζουν τον Μαραθόκαμπο από τον Πλάτανο, το χιλιοτραγουδισμένο χωριό της Σάμου με το ονομαστό νερό. Αμέτρητα είναι τα λαϊκά δίστιχα που χωρούν στο παραδοσιακό εκείνο τραγούδι που παρακαλεί «να 'χα νερό απ' τον Πλάτανο, κρασί απ' την Κουλώνα». Κι αυτό γιατί στο νερό του Πλάτανου αποδίδονται ιδιότητες θεραπευτικές, σε βαθμό μάλιστα που να... ξυπνούν και τους πεθαμένους: «κι όποιος περάσει και το πιει, ξαναγεννιέται πάλι» λέει το τραγούδι, και ποιος δεν μπαίνει στον πειρασμό να δοκιμάσει αν είναι αλήθεια;

Η κούπα της ισορροπίας και του μέτρου
Η «κούπα του Πυθαγόρα» ή «δίκαιη κούπα» ή «κούπα της ελευθερίας». Πολλά ονόματα, ένας μύθος, ένα μυστήριο. Η κούπα του Πυθαγόρα είναι ίσως το πιο γνωστό «κεραμικό» της Σάμου, ένα πήλινο ποτήρι που αδειάζει κατά έναν «μαγικό» τρόπο όταν εκείνος που το κρατάει αποδειχτεί... πλεονέκτης και θέλει να πιει περισσότερο απ' όσο πρέπει.

Κατά την παράδοση την κούπα την έφτιαξε ο ίδιος ο Πυθαγόρας και μ' αυτήν μοίραζε κρασί στους μαθητές του. Αν κάποιος λοιπόν υπερέβαινε το μέτρο και ήθελε να το... τσούξει λίγο παραπάνω, η κούπα άδειαζε! Πίσω, ωστόσο, από τον μύθο υπάρχει και η πραγματικότητα και βέβαια και οι ερμηνείες της φυσικής που λύνουν το μυστήριο.

Στην κούπα υπάρχει χαραγμένο ένα όριο, μια γραμμή· αν το υγρό που περιέχει η κούπα, είτε αυτό είναι κρασί είτε νερό, δεν υπερβεί τη γραμμή αυτή, το σκεύος μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως κανονικό ποτήρι. Ομως, στο εσωτερικό της κούπας υπάρχει και ένας κούφιος κύλινδρος, μέσα στον οποίο υπάρχει ένας αυλός που καταλήγει στη βάση της κούπας. Το υγρό περνάει μέσα από δυο οπές του πυθμένα μέσα στον αυλό. Αν ξεπεράσει τη γραμμή του ορίου, τότε απλά ο αυλός γεμίζει και αρχίζει η διαρροή από τη βάση, ελευθερώνοντας τον αέρα. Πρόκειται για την απλή αρχή του σιφονιού! Επιστρέφοντας στην πραγματικότητα, η κούπα αυτή όντως χρησιμοποιήθηκε κατά την εκσκαφή του Ευπαλίνειου ορύγματος, προκειμένου να ελέγχεται η ποσότητα του νερού που μοιραζόταν στους δούλους, αλλά και στα μεγάλα θαλάσσια ταξίδια των Σαμιωτών εμπόρων, για τον ίδιο σκοπό.

Πέρα, ωστόσο, από τη δίκαιη κατανομή του νερού ή -αν προτιμάτε την πιο γοητευτική εκδοχή- την αποφυγή του μεθυσιού, η κούπα περνούσε, και εξακολουθεί να περνάει, και ένα άλλο μήνυμα: αυτό του μέτρου, της ισορροπίας, της ανεκτικότητας αλλά και της ίδιας της λειτουργίας της φύσεως: εφόσον ξεπερνώνται τα όρια της ανοχής και της επέμβασης στη φύση, επέρχεται η φθορά, η απώλεια, το κενό. Αλλωστε, ακόμη και ένα απλό, καθημερινό κεραμικό σκεύος, όπως η κούπα αυτή, δεν θα μπορούσε να φέρει το όνομα ενός από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους και μαθηματικούς των αιώνων, του Πυθαγόρα, αν δεν μετέφερε ένα βαθύτερο νόημα, έτσι δεν είναι;

Τα μυστικά του κάμπου και του όρμου
Οπως και το Καρλόβασι, έτσι και ο Μαραθόκαμπος αποτελείται κι αυτός στην ουσία από τρεις διαφορετικούς οικισμούς. Ωστόσο, αν και μοιράζονται το ίδιο όνομα, εδώ οι τρεις οικισμοί δεν ενώνονται μεταξύ τους χωροταξικά παρά μόνο στη συνείδηση των κατοίκων. Επίνειο, λοιπόν, του Μαραθόκαμπου είναι ο Ορμος, περίπου 4 χλμ. νοτιότερα, που με αργά αλλά σταθερά βήματα αρχίζει να εξελίσσεται σε πρώτης ποιότητας παραθεριστικό θέρετρο. Τα γραφικά ταβερνάκια του αναλαμβάνουν να προσφέρουν παραδοσιακά εδέσματα και λαχταριστές λιχουδιές, με το ψάρι να αποτελεί φυσικά «πρώτο όνομα» στον κατάλογο. Από τον Ορμο ξεκινούν επίσης και πολλά τουριστικά καΐκια και σκάφη, για κοντινές εξορμήσεις στη Σαμιοπούλα και τους Φούρνους. Με μια βόλτα, ωστόσο, στο λιμανάκι του Ορμου θα πειστείς και για κάτι ακόμα: όσο κι αν ίσως φαίνεται περίεργο, η περιοχή αποπνέει μια ιδιαίτερα θετική αύρα· πώς αλλιώς μπορεί να εξηγήσει κανείς το γεγονός ότι πολλοί ερασιτέχνες καλλιτέχνες έρχονται στον Ορμο και κάθονται με τις ώρες στο λιμανάκι του, άλλος μπροστά στο καβαλέτο και τα πινέλα του κι άλλος «χωμένος» μέσα στις σημειώσεις για το καινούργιο βιβλίο του;

Ο τρίτος οικισμός είναι ο Κάμπος, ενάμισι περίπου χιλιόμετρο δυτικότερα του Ορμου. Εδώ θα έρθεις για να απολαύσεις το μπάνιο σου στις παραλίες του Λιμνιώνα, στα Βοτσαλάκια ή την Ψιλή Αμμο, που μαγεύουν με τα κρυστάλλινα, πεντακάθαρα νερά τους. Στον Κάμπο θα βρεις ακόμα και ένα σωρό beach bars και καφετέριες για ατελείωτες ώρες χαλάρωσης...

Στην σπηλιά του Πυθαγόρα
Περίπου 3 χλμ. πάνω από τον Μαραθόκαμπο, στις πλαγιές του Κέρκη, βρίσκεται και η γνωστή Σπηλιά του Πυθαγόρα. Σύμφωνα με την παράδοση, εδώ βρήκε καταφύγιο ο φιλόσοφος όταν τον κυνηγούσε ο ντόπιος τύραννος Πολυκράτης, αν και οι ιστορικές πηγές δεν έχουν αποφανθεί ακόμα για τη γνησιότητα του θρύλου. Δίπλα από τη Σπηλιά, υπάρχει το εκκλησάκι της Παναγίας της Σαραντασκαλιώτισσας, χτισμένο μέσα σε μια σπηλιά, όπου για να φτάσεις πρέπει να ανέβεις σαράντα σκαλοπάτια, εξ ου και το όνομα του ναΐσκου.

Θεμιστοκλής Παπαθεοφάνους, Αντιπεριφερειάρχης Σάμου
Απολαύστε το ελληνικό μεγαλείο σε όλη του την έκταση

«Η σχέση του αντιπεριφερειάρχη Σάμου, κ. Θεμιστοκλή Παπαθεοφάνους, με το νησί είναι σχέση λατρείας. «Δεν μπορώ να διανοηθώ τον εαυτό μου μακριά από τον τόπο μου, τη Σάμο» τονίζει ο κ. Θεοφάνους, γέννημα-θρέμμα άλλωστε του νησιού.

Από τη θέση του αντιπεριφερειάρχη, μιλά για τις δραστηριότητες της Περιφέρειας, που καλύπτουν όλες τις αρμοδιότητες της πρώην Νομαρχίας πλην πολεοδομίας και εφορίας: «Στόχος μας είναι να λύσουμε το κατ' εξοχήν πρόβλημα της Σάμου, το συγκοινωνιακό.

Επιδιώκουμε να υπάρχει όσο το δυνατόν συχνότερη σύνδεση του νησιού μας με τον Πειραιά, τον Βόλο, τη Θεσσαλονίκη και τα γύρω νησιά, και όλες μας οι προσπάθειες επικεντρώνονται εκεί. Από την άλλη πλευρά, προσπαθούμε να αξιοποιήσουμε τους πόρους του ΕΣΠΑ ώστε να δρομολογηθούν έργα όπως το λιμάνι του Εύδηλου στη γειτονική Ικαρία αλλά και το Μουσείο Ναυπηγικών Τεχνών στο Ηραίο, όπου θέλουμε να στεγάσουμε την ιστορία της σαμιώτικης ναυπηγοσύνης».

Παράλληλα, ο κ. Θεοφάνους δεν παραλείπει να εκθειάσει τον φυσικό πλούτο της Σάμου: «Εχουμε δύο βουνά απίστευτου κάλλους, τον Κέρκη και τον Καρβούνη· διαθέτουμε όμως και πολύ πλούσια ιστορία: γι' αυτό και στη Σάμο μπορεί κανείς να απολαύσει το ελληνικό μεγαλείο σε όλη του την έκταση» καταλήγει ο κ. Θεοφάνους.

Γιώργος Κυριαζής, Πρόεδρος Επιμελητηρίου Σάμου
Στηρίζουμε τον ντόπιο επιχειρηματία

«Το Επιμελητήριο, μακριά από οποιαδήποτε σκοπιμότητα, έχει ένα και μοναδικό στόχο: να υπηρετήσει με συνέπεια και ευθύνη το συμφέρον των επιχειρήσεων του νομού μας», τονίζει ο πρόεδρος του Επιμελητηρίου Γιώργος Κυριαζής και συνεχίζει: «Γι' αυτό προτείνουμε χέρι συνεργασίας σε όλους εκείνους που πραγματικά ενδιαφέρονται για το μέλλον των επιχειρήσεών μας και το μέλλον του τόπου μας.

Βασική προτεραιότητά μας η καθημερινότητα του επιχειρηματία, η αξιοποίηση της συνταγματικά κατοχυρωμένης πλέον νησιωτικότητας σε όλους τους τομείς της δραστηριότητάς μας, οι οποίοι είναι οι εξής: ουσιαστικές και δραστικές παρεμβάσεις στα θέματα της συγκοινωνίας των νησιών μας και το μεταφορικό ισοδύναμο, διατήρηση με κάθε τρόπο του μειωμένου ΦΠΑ στα νησιά μας, αξιοποίηση του ΕΣΠΑ, κατάθεση προτάσεων για τη δραστική καταπολέμηση της γραφειοκρατίας, τεχνοκρατικές προτάσεις για ουσιαστικές βελτιώσεις του αναπτυξιακού νόμου σε σχέση με την περιοχή μας, πρωτοβουλίες σε συνεργασία με τα άλλα επιμελητήρια της χώρας, και εκπαίδευση και επιμόρφωση των επαγγελματιών με σεμινάρια και ημερίδες».

Νίκος Λύκος, Αντιδήμαρχος Σάμου
Η Σάμος ενώνει δύο ηπείρους

«Ερχεσαι στη Σάμο ανυποψίαστος και αυτό που συναντάς σε κάνει να μην πιστεύεις στα μάτια σου. Απίστευτο φυσικό περιβάλλον, εικόνες ασύλληπτης ομορφιάς αλλά και πολλές ανεκμετάλλευτες ακόμη δυνατότητες για περαιτέρω ανάπτυξη και ανάδειξη του τόπου»· ο αντιδήμαρχος Σάμου κ. Νίκος Λύκος καταφέρνει μέσα σε λίγες κουβέντες να δώσει εύστοχα το στίγμα ενός νησιού που δεν συγκρίνεται παρά μόνο με κορυφαίους προορισμούς σε διεθνές επίπεδο.

«Η Σάμος είναι η γενέτειρα του Πυθαγόρα, διαθέτει πλούσια πολιτιστική κληρονομιά και ένα από τα στοιχήματα του μέλλοντος είναι η ανάδειξή της. Διαθέτει επιπλέον το πλεονέκτημα να βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από τα μικρασιατικά παράλια και το Κουσάντασι, όπου μπορεί κανείς να προγραμματίσει μια σύντομη εξόρμηση αλλάζοντας χώρα αλλά και... ήπειρο!

Παράλληλα, αξίζει κανείς να γνωρίσει από κοντά τους Σαμιώτες και να διαπιστώσει ιδίοις όμμασι την αγνή φιλοξενία τους: όπου και να πας, ακόμη και στο πιο απομακρυσμένο σαμιώτικο χωριό, ο ντόπιος θα σου ανοίξει το σπίτι του, θα έρθει να σε κεράσει ένα σύκο, ένα ποτήρι κρασί. Δεν πρέπει να παραλείψουμε το γεγονός πως η Σάμος έχει τεράστιες δυνατότητες και στο κομμάτι που λέγεται εναλλακτικός τουρισμός. Καταδύσεις, αναρρίχηση, πεζοπορία, ποδήλατο, όλες οι μορφές άσκησης και ψυχαγωγίας προσφέρονται εδώ στον υπερθετικό βαθμό». Στην ερώτηση ποιες είναι οι προτεραιότητες της Σάμου στην παρούσα χρονική συγκυρία, ο κ. Λύκος είναι ξεκάθαρος: «Προσπαθούμε να εξασφαλίσουμε όσο το δυνατόν καλύτερη ακτοπλοϊκή και αεροπορική συγκοινωνία για το νησί. Είναι ύψιστη προτεραιότητα για εμάς και προσπαθούμε για το καλύτερο».

Νίκος Γιαννακής, Πρόεδρος Χώρας
Απολαμβάνουμε την προνομιακή μας θέση

«Τι κι αν η Χώρα δεν είναι πια η πρωτεύουσα της Σάμου; Η Χώρα εξακολουθεί να διατηρεί την αρχοντιά της, όπως μας λέει και ο πρόεδρος της κοινότητας, κ. Νίκος Γιαννακής. «Εχουμε την τύχη να βρισκόμαστε σε ένα προνομιακό σημείο του νησιού: μπροστά στο χωριό απλώνεται ο κάμπος με το διεθνές αεροδρόμιο, ακριβώς από κάτω εκτείνεται το Ποτοκάκι με την εκπληκτική παραλία του, ενώ λίγα χιλιόμετρα παραπέρα, στο γειτονικό Πυθαγόρειο, υπάρχει η Μαρίνα της Σάμου» σημειώνει ο κ. Γιαννακής.

«Πολύ σημαντική, ωστόσο, είναι και η πολιτιστική ζωή στη Χώρα, καθώς δραστηριοποιούνται αρκετοί σύλλογοι και φορείς, που διοργανώνουν ποικίλες εκδηλώσεις ενώ ιδιαίτερης αναφοράς χρήζει και ο εθελοντικός Σύλλογος της Χώρας, που παρεμβαίνει σε περιστάσεις ανάγκης». Δεν παραλείπει, ωστόσο, ο κ. Γιαννακής να αναφερθεί και στα προβλήματα της περιοχής: «Το χωροταξικό είναι ένα πρόβλημα που κάνει το χωριό να ασφυκτιά· υπάρχουν πολλές δυνατότητες αναβάθμισης της ευρύτερης περιοχής, που ωστόσο προς το παρόν δεν έχουν αξιοποιηθεί. Ελπίζουμε να γίνει στο άμεσο μέλλον...» καταλήγει.

Γιώργος Γεραλέξης, Ελληνικά θερμοκήπια
Καλιεργούμε άριστης ποιότητας ντόπια ντομάτα

«Η ζήτηση της ελληνικής αγοράς σε καλή, ντόπια ντομάτα μάς ώθησε να δημιουργήσουμε τα "Ελληνικά Θερμοκήπια Α.Ε.", με σκοπό να καλύψουμε τη ζήτηση με ένα προϊόν υψηλών προδιαγραφών.

Το κλίμα της Σάμου ευνοεί την παραγωγή αυτή και βέβαια έχει και ένα ακόμη ατού, είναι ο τόπος ο δικός μας», τονίζει ο κ. Γιώργος Γεραλέξης περιγράφοντας το ξεκίνημα των Θερμοκηπίων στη Σάμο. «Η παραγωγή μας ξεκίνησε το 2011 και στο επόμενο διάστημα στοχεύουμε να επεκταθούμε ακόμη περισσότερο. Σήμερα, τα εμπορικά ονόματα που παράγουν τα Θερμοκήπια είναι "tomac-cini" για τα ντοματίνια τύπου "ελιά" και "solana" για τις ντομάτες σε τσαμπί. Φυσικά, σε μια τέτοιου είδους καλλιέργεια σημαίνοντα ρόλο παίζει η πρόληψη για τυχόν ασθένειες, που πραγματοποιείται «χάρη στην ολοκληρωμένη καταπολέμηση, με χρήση ωφέλιμων εντόμων, και πάντα με γνώμονα τα προϊόντα μας να είναι καθαρά» υπογραμμίζει ο κ. Γεραλέξης. Αξίζει να σημειωθεί ο φυσικός τρόπος με τον οποίο γίνεται η γονιμοποίηση των ανθών της ντοματιάς, εισάγοντας μέλισσες στο θερμοκήπιο, ενώ η γενική επίβλεψη της καλλιέργειας γίνεται από τους γεωπόνους Παντελή Λάμπρου και Bas Penning.

Σπύρος Μουστάκας, Πρόεδρος Μαρίνας
Στόχος μας τουρισμός υψηλών προδιαγραφών

«Η λειτουργία της Μαρίνας Πυθαγορείου ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2006 από τις Σάμος Μαρίνες Α.Ε., προσβλέποντας στο μέλλον και συμβάλλοντας στη γενικότερη προσπάθεια για προσέλκυση τουρισμού υψηλών προδιαγραφών, όπως είναι και ο θαλάσσιος τουρισμός» τονίζει ο πρόεδρος της Μαρίνας, κ. Σπύρος Μουστάκας. «Πρόκειται για ένα σύγχρονο αναπτυξιακό έργο, συνεχώς βελτιούμενο, το οποίο χάρη στη στρατηγική του θέση, αποτελεί ένα εξαιρετικό ορμητήριο για θαλάσσιες αποδράσεις Ελλήνων και ξένων τουριστών. Βρισκόμαστε δίπλα στο πανέμορφο, ιστορικό λιμάνι του Πυθαγορείου, γενέτειρα του Πυθαγόρα, 2 χλμ. από το αεροδρόμιο, που συνδέει το νησί με την υπόλοιπη Ελλάδα και την Ευρώπη. Μας περιβάλλει ένα μοναδικό σύμπλεγμα νησιών: Φούρνοι, Πάτμος, Αγαθονήσι, Λειψοί, Αρκί, Μαράθι, Ικαρία, ενώ απέχουμε μόλις 20 μίλια από το Κουσάντασι και τα μικρασιατικά παράλια».

Οσον αφορά τις υποδομές της μαρίνας, ο κ. Μουστάκας υπογραμμίζει πως «διαθέτει 258 θέσεις ασφαλούς ελλιμενισμού, για σκάφη έως και 43 μέτρα, βυθίσματος έως 5,5 μέτρα με πριμοδέτηση και παρέχει ρεύμα, νερό, wi-fi, διαθέτει κάμερες ασφαλείας ενώ στην επισκευαστική ζώνη υπάρχει travel lift με δυνατότητα ανέλκυσης σκάφους έως 80 τόνων, χώρο για dry docking, και ειδικευμένο προσωπικό για πάσης φύσεως τεχνικές υπηρεσίες. Λειτουργούν ακόμη καταστήματα εξυπηρέτησης πελατών, όπως σταθμός καυσίμων, εστιατόριο, καφετέρια, πλυντήρια, σχολή κατάδυσης και άλλα.

Πρώτιστο μέλημά μας είναι να παρέχουμε στους επισκέπτες μας καλές υπηρεσίες, ευχάριστη και άνετη διαμονή» κλείνει ο κ. Μουστάκας.

Πληροφορίες: 22730 61600 info@samosmarina.gr ).

Αργύρης Βουρλιώτης, Tυροκομική Σάμου
Πρωτοποριακό τυροκομείο

«Η μοναδική τυροκομική μονάδα σ' ολόκληρη τη Σάμο βρίσκεται στους Μυτιληνιούς, λέγεται «Τυροκομική Σάμου» και φέρει την υπογραφή της οικογένειας Βουρλιώτη.

«Στο νησί μας, πραγματικά, δεν υπάρχει μεγάλη παράδοση στον χώρο. Αυτό, βέβαια, δεν μας απέτρεψε από το να πάρουμε την πρωτοββουλία και να βάλουμε μπρος το όραμά μας. Η Τυροκομική Σάμου ξεκίνησε ως μια οικογενειακή επιχείρηση το 1999 και έως σήμερα παραμένει ακριβώς έτσι», τονίζει ο κ. Αργύρης Βουρλιώτης, ιδιοκτήτης της μονάδας.

«Καθώς δεν υπάρχει παρόμοια μονάδα στο νησί, καλύπτουμε ένα μεγάλο μέρος της ντόπιας ζήτησης. Συνεργαζόμαστε με επιλεγμένους κτηνοτρόφους στη Σάμο, από τους οποίους προμηθευόμαστε την πρώτη ύλη, το γάλα.

Δουλεύουμε κυρίως με γάλα αγελαδινό, γίδινο και πρόβειο και φτιάχνουμε τυρί γραβιέρα, τυρί λευκό άλμης, ανθότυρο, μυζήθρα, ρυζόγαλο, γιαούρτι και αρμόγαλο, ένα αποκλειστικά τοπικό προϊόν, που μοιάζει με το κατίκι.

Μετράμε πια πάνω από μια δεκαετία εμπειρίας, και αυτά τα χρόνια, μαζί με το μεράκι που βάζουμε στη δουλειά, κάνουν τα προϊόντα μας ξεχωρίζουν για την ποιότητά τους και είναι περιζήτητα σε ολόκληρη τη Σάμο», επισημαίνει ο κ. Βουρλιώτης.

Ηλέκτρα Φατούρου, Γιάννης Μαντάς
Φωτογραφίες: Παναγιώτης Σαρρής

Ονειρικές αποδράσεις
Αν έχετε συνδυάσει την εικόνα της Σάμου με ατελείωτο πράσινο και κρυστάλλινο γαλάζιο... είστε σωστοί! Το νησί του Πυθαγόρα όμως έχει χίλιους ακόμη τρόπους για να το γνωρίσεις και να το ερωτευτείς ακόμη περισσότερο: άπειρα μονοπάτια για πεζοπορία, αναρριχητικά πεδία, αμέτρητα χιλιόμετρα διαδρομών για mountain bike, δεκάδες σπήλαια, φαράγγια αλλά και καταδύσεις και εξερεύνηση του βυθού. Είστε έτοιμοι να γνωρίσετε τη Σάμο... αλλιώς;

Παράδεισος για θαλάσσια σπορ
Πάνω απ' όλα και πριν απ' όλα, η Σάμος είναι νησί· και αυτό σημαίνει παραλίες, θάλασσα, ακτές και βέβαια θαλάσσια σπορ.

Οι επιλογές κι εδώ πολλές και οι δυνατότητες περιορίζονται μόνο από... τη φαντασία σου! Windsurf, wakeboard, καγιάκ, waterski και καταδύσεις, θα φροντίσουν να γεμίσουν τον ελεύθερο χρόνο σου, είτε είσαι πεπειραμένος στα θαλάσσια σπορ είτε μόλις τώρα κάνεις τα πρώτα σου βήματα στα καλοκαιρινά activities!

Ενα μεγάλο αβαντάζ της Σάμου, όπως και κάθε νησιού, είναι ακριβώς αυτό: πρόκειται για νησί, επομένως μπορείς να ασκηθείς στις θαλάσσιες δραστηριότητες ανεξάρτητα από τα τερτίπια του αέρα; Φυσάει βοριάς; Μπορείς να επιλέξεις κάποιες από τις παραλίες στο νότιο κομμάτι του νησιού. Φυσάει νοτιάς; Οι ακτές ανάμεσα στο Κοκκάρι και το Καρλόβασι σε περιμένουν, έτσι ώστε να μη χάσεις ούτε ώρα από τις διακοπές σου. Η Μυκάλη θεωρείται από τους γνώστες του αντικειμένου ως μια από τις καλύτερες επιλογές για αρχάριους στο wind surf, με πολύ καλές συνθήκες ώστε να κάνει κάποιος τα πρώτα του βήματα αλλά και να συνεχίσει κάνοντας εξάσκηση στα άλματα και τις φιγούρες.

Εξαιρετική επιλογή είναι και το Κοκκάρι, που διαθέτει και μια πολύ καλή σχολή, τόσο σε οργάνωση όσο και σε εξοπλισμό. Από την άλλη πλευρά, η παραλία του Πυθαγορείου, που εκτείνεται σε μια απόσταση περίπου 11 χλμ. θεωρείται από τις πιο γρήγορες «πίστες» για θαλάσσια σπορ» και ενδείκνυται σχεδόν για κάθε επίπεδο, είτε αρχάριους είτε για πιο προχωρημένους.

Μια εξαιρετική ιδέα είναι και η βόλτα με καγιάκ, με υποστήριξη ειδικού σκάφους και ξεναγό, που περιλαμβάνει εξόρμηση στο Κακόρεμα και τη Σαμιοπούλα, ιδανική για παρέες. Και τα παιδιά, όμως, έχουν εδώ τη δυνατότητα να μυηθούν στον θαυμαστό θαλάσσιο κόσμο: ο Ναυτικός Ομιλος Σάμου διαθέτει τμήμα κολύμβησης για παιδιά 5 έως 14 ετών, με σειρά μαθημάτων καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου, ενώ μαθήματα και σεμινάρια για παιδιά αλλά και μεγαλύτερες ηλικίες πραγματοποιούνται και από τη σχολή Aegean Scuba, στη Μαρίνα του Πυθαγορείου, σε τιμές πραγματικά ανταγωνιστικές.

Info
Ναυτικός Ομιλος Σάμου, Πανόρμου 25, Σάμος, Τηλ. 22730 28421,www.nosamou.gr
Aegean Scuba, Μαρίνα Σάμου, Πυθαγόρειο, Τηλ. 22730 61194,www.aegeanscuba.gr
Wind and Water, Πυθαγόρειο (στο Δημοτικό Σχολείο, κάτω από το εθελοντικό πυροσβεστικό κλιμάκιο), 6974 457442, www.windandwater.gr

Πεζοπορία για όλα τα γούστα
Υπάρχουν σημεία στη Σάμο που αν κλείσεις τα μάτια και με κάποιο μαγικό τρόπο μεταφερθείς εκεί χωρίς να έχεις δει τη διαδρομή, θα τα ανοίξεις και θα νομίσεις πως βρίσκεσαι στην Πίνδο. Υπερβολικό; Ισως, το ίδιο όμως θα έλεγε κανείς και για την απίστευτη φυσική πανδαισία που χαρακτηρίζει το νησί του Πυθαγόρα.

Ο Κέρκης και ο Καρβούνης, οι δύο μεγάλοι ορεινοί όγκοι της Σάμου, είναι πλούσιοι σε μονοπάτια και περιπατητικές διαδρομές και το μόνο που έχεις να κάνεις είναι απλά να διαθέτεις... όρεξη για περπάτημα και εξερεύνηση. Χρήσιμες πληροφορίες για πεζοπορία στη Σάμο μπορείς να βρεις από τον δραστήριο Ελληνικό Ορειβατικό Πεζοπορικό Σύλλογο Σάμου, που εδώ και κάποια χρόνια οργανώνει εξορμήσεις στο νησί.

Είναι αλήθεια πως οι διαδρομές καλύπτουν όλα τα γούστα: θες ένα χαλαρό σεργιάνι στο βουνό, με θέα στη θάλασσα; Μπορείς να διαλέξεις μια διαδρομή που ξεκινά από το Κοκκάρι και μέσω ενός παλιού μονοπατιού διασχίζει τα βόρεια χωριά του Καρβούνη, περνώντας από τους Βουρλιώτες.

Επειτα, ένα άλλο παλιό μονοπάτι οδηγεί στις γραφικές Μανωλάτες και έπειτα στις Σταυρινίδες, από όπου ξεκινάει και η κάθοδος προς τη θάλασσα, με τερματισμό στον Αγιο Κωνσταντίνο. Για τη διαδρομή αυτή, συνολικού μήκους 8,5 χλμ. θα χρειαστείς περίπου 4 με 5 ώρες, ανάλογα με τον ρυθμό και τη διάθεση της παρέας.

Αν πάλι η εμπειρία σου ζητάει πιο... δύσκολα πράγματα, μπορείς να επιλέξεις μια άλλη διαδρομή που ξεκινά από τα Βοτσαλάκια, από την πλευρά του Μαραθόκαμπου: ξεκινώντας από άσφαλτο, περνάς σε ένα μονοπάτι με κατεύθυνση προς βορρά, φτάνεις στο μοναστήρι της Ευαγγελίστριας του 11ου αι. και από εκεί, διαμέσου ενός δικτύου μονοπατιών, καταλήγεις στη Βίγλα, την κορυφή του Κέρκη, και ψηλότερο σημείο του νησιού, σε υψόμετρο 1400 μέτρων. Περιττό να τονίσουμε πως η θέα από τη Βίγλα είναι πραγματικά συγκλονιστική.

Η διαδρομή αυτή καλύπτει μια απόσταση γύρω στα 10 χλμ και απαιτεί περίπου έξι ώρες. Πέρα, ωστόσο, από αυτές τις δύο διαδρομές, οι επιλογές είναι πραγματικά άπειρες· το μόνο που χρειάζεται είναι να είσαι κατάλληλα προετοιμασμένος, με νερό, καπέλο και τα συναφή (στον Κέρκη δεν υπάρχει καταφύγιο), ενώ καλό θα είναι οι πολύωρες διαδρομές να ξεκινούν όσο το δυνατόν νωρίτερα το πρωί, γιατί ο ήλιος δεν είναι πάντα σύμμαχος...

Info
Ο Ελληνικός Ορειβατικός Πεζοπορικός Σύλλογος Σάμου διοργανώνει πεζοπορικές εκδρομές χωρίς κόστος (πληρώνετε μόνο τα μεταφορικά για την περίπτωση που χρειάζεται πούλμαν). Τηλ.: 6944 325261,www.eopssamos.gr

Αναρρίχηση στα σαμιώτικα βράχια
Κι αν νομίζατε πως η Σάμος δεν διαθέτει βράχια για αναρρίχηση, κάνατε λάθος. Μπορεί σ' αυτό το κομμάτι οι επιλογές να μην είναι άφθονες, όμως «ουκ εν τω πολλώ το ευ», όπως έλεγαν και οι σύγχρονοι του Πυθαγόρα. Ενα οργανωμένο αναρριχητικό πεδίο βρίσκεται στο Ποτάμι, λίγο έξω από το Καρλόβασι ενώ πολύ ενδιαφέρον είναι το πεδίο κοντά στον Μαραθόκαμπο, σε μια διαδρομή που ονομάζεται «το Πυθαγόρειο θεώρημα», καθώς εκεί κοντά βρίσκεται και η σπηλιά του αρχαίου φιλοσόφου. Αλλο ένα αναρριχητικό πεδίο που αξίζει προσοχής βρίσκεται κοντά στο χωριό Δρακαίοι, στο δυτικό άκρο της Σάμου, σε μια πλαγιά με δυνατότητα ανοίγματος διαδρομών δύο και τριών σχοινιών. Συνολικά 60 αναρριχητικές διαδρομές έχουν χαρτογραφηθεί στη Σάμο, ενώ οι πιο τολμηροί μπορούν να δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους και στο canyoning, σε κάποιο από τα 27 μικρά φαράγγια του νησιού.

«Ποτέ την ίδια διαδρομή»!
Μπορεί να λειτουργεί μόλις έναν χρόνο, έχει πιάσει ωστόσο το? νόημα και ήδη έχει μπει στην καρδιά όλων εκείνων που θέλουν να εξερευνήσουν τη Σάμο πάνω στους δύο τροχούς όχι της μηχανής αλλά του ποδηλάτου τους.

Ο λόγος για την Ποδηλατική Λέσχη Σάμου που ιδρύθηκε το 2011, ερχόμενη να καλύψει ένα κενό στον τομέα του εναλλακτικού τουρισμού στο νησί. Και πραγματικά οι Σαμιώτες αγαπούν το ποδήλατο και το δείχνουν με κάθε αφορμή, συμμετέχοντας μαζικά στις εξορμήσεις της Λέσχης. Για το ποδήλατο, λοιπόν, ισχύει λίγο-πολύ το ίδιο όπως και για την πεζοπορία: οι διαδρομές είναι ατελείωτες!

Πολλοί ντόπιοι, που επί χρόνια «οργώνουν» τις ορεινές -και όχι μόνο- εκτάσεις του νησιού με το ποδήλατο, λένε πως δεν έχει τύχει ποτέ μα ποτέ να κάνουν δύο φορές την ίδια ακριβώς διαδρομή: «κάθε φορά είναι διαφορετική, πάντα θα ανακαλύπτεις ένα άλλο μονοπάτι, θα κόβεις δρόμο, θα κάνεις κάποια απόσταση αντίστροφα· είναι πολύ δύσκολο να κάνεις τις ίδιες διαδρομές». Μια πολύ καλή βόλτα με ποδήλατο, για εκείνους που θέλουν να απολαύσουν μια διαδρομή στο ρελαντί και με ωραία θέα, είναι αυτή παραλιακά από το Βαθύ προς το Κοκκάρι. Δύσκολα μια βόλτα μπορεί να συνδυάζει τόσο πλούσια και αρμονικά το πράσινο με το γαλάζιο, κι όμως η συγκεκριμένη... δίνει ρέστα! Από το Κοκκάρι μπορείς να στρίψεις αριστερά και να ανέβεις μέχρι την κορυφή του προφήτη Ηλία, ή μπορείς να συνεχίσεις μέχρι τον Αγιο Κωνσταντίνο ή το Καρλόβασι. Είπαμε, όρεξη να 'χεις και η Σάμος ξέρει να σου προσφέρει απλόχερα τα θέλγητρά της.

Οσον αφορά τις οργανωμένες εκδρομές της Ποδηλατικής Λέσχης, μπορεί να συμμετέχει ο οποιοσδήποτε (η συμμετοχή είναι ελεύθερη), είτε με δικό του ποδήλατο, είτε νοικιάζοντας κάποιο από τους συνεργάτες της λέσχης, ενώ τα απαραίτητα είναι κράνος, μια σαμπρέλα και νερό. Να σημειώσουμε, επίσης, πως συχνά γίνονται και νυχτερινές εκδρομές με το ποδήλατο!

Info
Ποδηλατική Λέσχη Σάμου Τηλ. 6936 828200,www.facebook.com/SamosCyclingClub, cyclingclub@gmail.com

Τα πολύχρωμα σπήλαια της Σάμου
Το ήξερες πως στη Σάμο υπάρχουν καταγεγραμμένα 85 φυσικά σπήλαια; Αν όχι, δεν είσαι ο μόνος! Κι όμως, το νησί του Πυθαγόρα κρύβει επιμελώς στα σπλάχνα του ούτε ένα ούτε δύο αλλά κοντά εννιά δεκάδες μικρά και μεγάλα σπήλαια και σπηλαιοβάραθρα, τα περισσότερα με εκπληκτικό σταλακτιτικό διάκοσμο, που μαγεύουν τους -λίγους- τυχερούς που τα έχουν επισκεφτεί από κοντά.

Αρκετά από αυτά ανακαλύφτηκαν τυχαία από τους ντόπιους, ενώ είναι πολύ πιθανό πως πολλά ακόμα περιμένουν μια ανάλογη ευκαιρία για να γίνουν γνωστά.

Ο Σπηλαιολογικός Σύλλογος της Σάμου «Ο Ευπαλίνος», που ιδρύθηκε το 2005, έχει κάνει σημαντικές ενέργειες για την ανάδειξη αλλά και τη διαφύλαξη αυτού του πλούτου, και ακόμη μένουν να γίνουν πολλά. Η «Τρύπα του Τζετζέ» στους Κοσμαδέους, το σπηλαιοβάραθρο του Αγίου Ισιδώρου στο χωριό Καλλιθέα, η «Σιδερένια Πόρτα» στα Κιούρκα του Μαραθόκαμπου, το βάραθρο στα Ξαφάσκια, κοντά στο Ποσειδώνιο και η «Τσακαλότρυπα» στο Πυθαγόρειο, είναι μόνο μερικά από αυτά τα σπήλαια, άλλα πιο βατά και άλλα περισσότερο απαιτητικά από εκείνον που θα θελήσει να τα επισκεφτεί.

Κοντά σ' αυτά βέβαια και η Σπηλιά του Πυθαγόρα, πολύ κοντά στον Μαραθόκαμπο και ασφαλώς το Ευπαλίνειο όρυγμα στο Πυθαγόρειο, το καμάρι του νησιού και επονομαζόμενο ως «όγδοο θαύμα». Πολλά μάλιστα σπήλαια της Σάμου κρύβουν μέσα τους μικρά εκκλησάκια, όπως η Παναγιά η Σπηλιανή, η Παναγιά η Σαραντασκαλιώτισσα ή ο Αγιος Αντώνιος στο Καρλόβασι.

Κοντά στα σπήλαια αυτά, θα πρέπει κανείς να λογαριάσει και τα αρχαία λατομεία, στην περιοχή του Πυθαγορείου, κάποια από αυτά, μάλιστα, χρονολογούνται και στο 800 π.Χ. Στα λατομεία αυτά έχουν καταγραφεί επίσημα 45 σπηλαιοστοές, πολλές από αυτές με βάθος έως και 800 μέτρα, από τα οποία πιθανολογείται πως εξορυσσόταν μετάλλευμα που χρησιμοποιήθηκε στην κατασκευή του ναού της Ηρας στο Ηραίο.

Αρκετούς αιώνες αργότερα, τα λατομεία αυτά χρησιμοποιήθηκαν ξανά, αυτή τη φορά για να φτιαχτεί μπαρούτι για τις ανάγκες του Αγώνα το 1821, για να παραδοθούν έπειτα ξανά στην αφάνεια.

Για να επισκεφτεί κανείς σήμερα κάποιο από τα σπήλαια της Σάμου θα πρέπει να έχει εξασφαλίσει ειδική άδεια από το υπουργείο Πολιτισμού. Μπορεί, ωστόσο, να έρθει σε επαφή και τον Σπηλαιολογικό Σύλλογο της Σάμου, ώστε να συμμετάσχει σε κάποια από τις επίσημες, οργανωμένες επισκέψεις. Σε κάθε περίπτωση, ο εξοπλισμός που πρέπει να φέρει κανείς είναι κράνος, κατάλληλα παπούτσια και ρούχα, φακό, καθώς και πολύ μεγάλη προσοχή!

Τέλος, αξίζει μια αναφορά και στα τουλάχιστον 10 ενάλια σπήλαια στη Σάμο, κυρίως στην περιοχή του Μαραθόκαμπου, την Καλλιθέα αλλά και το Ποτάμι.

Info
Σπηλαιολογικός Σύλλογος Σάμου Τηλ.: 22730 51220 & 6976 025140,www.samos-caves.com

Κείμενα: Γιάννης Μαντάς